Kırkan, Ahmet

Kırkan, Ahmet

Job Title

Doç. Dr.

Main Affiliation

Department of Kurdish Language and Literature / Kürt Dili ve Edebiyatı Bölümü

Status

Current Staff

Full item page

Scholarly Output

13

Articles

6

Citation Count

0

Supervised Theses

7 Scholarly Output Search Results

Now showing 1 - 10 of 13

Mîyanê Zazayanê Sunîyan de Bawerîyê puçî: Nimûneya mintiqaya gêlî
(2024) Kırkan, Ahmet; Kırkan, Ahmet
Bu tez, Eğil bölgesi özelinde bölgenin folklorik gelenekleri içerisinde yer alan batıl inançlarını ele almaktadır. Kürt kültürü, zengin bir sözlü gelenek ve kültüre sahiptir. Bu zengin kültür içinde olan batıl inançlar önemli olmakla beraber, sosyolojik ve psikolojik açıdan merak edilmektedirler. Batıl inançlar, günlük hayatta bölge insanı üzerinde tesir etmiş ve etmektedir. Bu çalışmanın amacı zazaca konuşulan bölgenin folklorundan bir parça olan batıl inançları incelemektir. Çalışmanın başında inanç ve batıl inanç terimleri tanımlanmış ve evrensel bağlamda önemi açıklanmıştır. Ardından bölgedeki batıl inançlara dair bilgilere yer verilmiş ve bu inançlar bağlamında halk inançları ve mitolojiden yararlanılmıştır. Batıl inançlar, Eğil bölgesi özelinde her topluluğun geçmişten günümüze taşıdığı ve günlük yaşamında sıkça başvurduğu unsurlardan biri olmuştur. Günlük yaşamda bu batıl inançlar hayvanlar, ağaç ve bitkiler, günler, tabiat olayları, nazar, uğursuzluk gibi unsurlar hakkında olmuştur. Araştırma metodolojisi olarak, nitel veri toplama yöntemleri kullanılmış; yerel halkla yapılan görüşmeler, gözlemler ve derlenen sözlü hikayeler, batıl inançların pratiği ve saha araştırması kaynak gösterilerek yazılmıştır. Yer yer folklorik metinlerden de istifade edilmiştir. Sonuç olarak, bu tez, batıl inançların zazaca folkloru içindeki yerini, anlamını ve işlevini ortaya koyarak, folklorik çalışmalara zengin bir kaynak sağlamayı hedeflemektedir. Eğil ilçesinin kültürel kimliğinin anlaşılmasında da katkıda bulunarak, Bölge insanının sosyokültürel dinamiklerinden din, yaşam ve yaşam alanını gözler önüne sermektedir.
ZAZAKÎ DE BABETÊ HECEYAN
(e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 2021) Kırkan, Ahmet
ece bi venganê vokalan reyde yeno sazkerdene û hûmarê heceyanê çekuyan goreyê hûmaranê vokalan yeno tesbîtkerdene. Heceyêke de tena yew heb vengo vokal zî eşkeno hece bibo. Na xebate de babetê heceyanê zazakî ameyê analîzkerdene. Heceyê zazakî goreyê taybetmendîyanê vokalan û konsonantan cîya şekilan a yenê tesnîfkerdene. Amancê na xebate goreyê vilabîyayîşê venganê vokal û konsonantan heceyanê zazakî dabeşkerdiş, analîzkerdiş; vengê ke çekuyanê zazakî de coda û onset de ca gênê tesbîtkerdiş, taybetmendîyanê nê heceyan tehlîlkerdiş o. Tayê heceyî goreyê krîteranê ziwannasîye sey heceya îdeale yenê namekerdene. Mîyanê xebate de babetê heceyan, goreyê na heceya îdeale ameyê îfadekerdene. Coda de û onset de bi kewtişê vokalan reyde gemînate konsonantî yênê meydan. Nê vengî zazakî de reya verêne na xebate de ameyê tesbîtkerdene. Heman şekil de tayê fekanê zazakî de xêncê di-konsonantan, dîftongî zî yenê meydan. Labelê nê her di tewirî zî sey heceyê musteqîlî nêhesibîyênê û hînterlandê nê heceyan goreyê heceyanê bînan zaf teng o. Xebate de gama ke babetê heceyan îzah bibê, nê faktoran kes eşkeno bi rehetî fehm bikero.
Nomînal morfolojî yê Zazakî ser o cigêrayîşêk: Nimûneyê fekê Herte
(2024) Kırkan, Ahmet; Kırkan, Ahmet
İrani dil ailesinin kuzey batı dil grubuna ait olan Kürtçenin Zazaca lehçesi üzerine yeterince çalışma yapılmamıştır. Bu yüzden Zazaca üzerine yapılacak her çalışma önem arz etmektedir. Bununla birlikte Zazaca konuşanlar arasında ciddi farklı dilsel kullanımlar bulunmaktadır. Şimdiye kadar yapılan çalışmalar Zazacayı üç temel ağıza ayırmaktadır; kuzey, merkez ve güney ağızları. Bu ağzılara ek olarak her bir ağız kendi içerinde farklı kullanımlar barındırmaktadır. Bu çerçeve de bu çalışmanın amacı Karpuzlu köyünün dilsel özelliklerini ortaya çıkarmaktır. Bu dilsel özelliklerden nominal morfoloji özerinde durulacaktır. Karpuzlu köyü Kulp/Diyarbakıra bağlı olup bu bölgede henüz konu hakkında bu tür bir çalışma yapılmadığından böyle bir çalışmaya ihtiyaç duyulmuştur. Bu yüzden bu çalışma bir bölgenin ağzının nominal morfolojik özelliklerini Zazaca dilbilim ağızları haritasına ilave etmek istemektedir. Çalışmamızda öncelikle konu hakkında sorular hazırlanmış olup bu sorular hem Zazaca hem de Türkçe bilen 30-60 yaş arası kişilere sorulmuş ve cevaplar kaydedilmiştir. Sorular dışında bu kişilerden birkaçının ağzından masallar kaydedilmiş ve bu kayıtlar deşifre edilmiş olup içerisinde nominal morfolojik özellikler aranmıştır. Bu şekilde sorular ile bulunamayan farklı özellikler aranmış ve farklı özellikler de tesbît edilmiştir. Bu çalışma zazaca dilbilim çalışanlar için özgün bir çalışma örneği olup ağızların karşılaştırılması çalışmaları için çalışma imkanını genişletecektir. Çalışma sürecinde öncelikle Kulp ve Karpuzlu köyü hakkında ayrınıtlı bilgi verilmiştir. Buna ek olarak konunun kavramsal terimleri verilmiş olup daha sonra nominal kategori konuları; durum, izafe, sayı, cinsiyet ve ergativite konuları çalışılmıştır. Bu çalışmada karpuzlu köyü bölgesindeki bazı nominal morfolojik özelliklerin değişmediğini; cinsiyet kullanımı gibi bazı kullanımların da değiştiği gözlemlenmiştir. Bu kullanımları ayrınıtılı bir şekilde ortaya koyduk. Anahtar kelimeler: Dil, Dilbilim, Morfoloji, Zazaca, Durum, İzafe, Cinsiyet.
Zazakî de Ergatîvîte
(Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2021) Kırkan, Ahmet
Ergativite ve bunun cümleler üzerindeki etkisi, diller arasındaki büyük farklardan biridir. Ergativite, Farsça gibi dillerde herhangi bir tesiri kalmamıştır ama Zazacada halen etkisini sürdürmektedir. Lakin Zazaca da tam ergatif bir dil değildir. Zazacada ergativite sadece geçmiş zamanda kalmış olup, bu anlamda Zazaca yarım-ergatif bir dildir. Bu çalışmanın amacı Zazacada ergativiteyi açıklamaktır. Çalışmada bazen Zazaca ve Kurmancca karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Zazacada eski dillerde olan arkaik özellikler kalmış ve korunmuştur. Çalışmada ergativite geçişli ve geçişsiz fiil çekimlerine bağlı olarak açıklanacaktır. Bu çalışmada standart Zazaca kullanılmıştır. Çünkü bazı ağızlarda ergativite ortadan kalkmaktadır.
Zazakî de standartîzekerdişê termê huqûqî
(2024) Kırkan, Ahmet; Kırkan, Ahmet
Bu çalışmada hukuk mesleki terimleri Zazaca dialetiği üzerine bazı tespitlerde bulunulmuştur. Zazaca dialektiğinde mesleki sözcükler terminolojisin üzerine pek çalşma gerçekleştirilmemiştir bu sebeple hukuk sözlüğü üzerine bir çalışma yapılması ihtiyacı görülmüştür. Bu çalışmanın amacı zazaca hukuk terimleri üzerine terminolojik bir çalışma gerçekleştirmektir. Terimler her dilde farklı şekillerde karşılık bulmuşken Zazaca dilinde hukuk sözlüğü üzerine henüz bir çalışma gerçekleştirilmemiştir. Bu çalışma kendi içerisinde bir çok dildeki karşılıklarını karşılaştırarak istifade etmiştir. Bu çalışma her bir terimsel sözcük üzerine Kurmançca, Türkçe, ve İngilizce dillerindeki sözcüklerin neler oldukları tespit etmek ve bu sözcükleri Zazaca dilinde karşılayabilecek sözcükleri bulup önermektir. Bu çalışma önceliğine Mezopotamya Vakfı ve Diyarbakır Barosunun ortaklaşa Kurmaçca hukuk terimleri sözlüğü alanında yazılmış olan ''Ferhenga Têgihên Huqûqî'' almaktadir. Buradan sözcükler, sıralanış ve diğer dillerdeki karşılıkları alınmıştır. Daha sonra Zazaca kaynakça ve sözlüklerden bu kelimelerin karşılıklarını bulma çalışması yapılmış. Her sözcük içn bir paragraf içerisinde açıklama, cümle içinde kullanma ve öteki alternatifler gösterilmiştir. Zazacaya çevrilen bu sözcükler son bölümde tablo şeklinde gösterilmiştir.
ZAZAKÎ DE ÎNTERJEKSÎYONÎ Û FONKSÎYONÊ ÎNAN
(e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 2020) Kırkan, Ahmet
Ziwanî de hîn qaydeyê taybetî estê û ziwan mabênê însanan de seba têkilî ronayîşî wasitayêko siruştî yo. Her ziwanî de awanîyê dîyarkerdeyî estê û ziwan sayeyê nê awanîyan fonksîyonê xo yê komunîkasyonî îcra keno. Înterjeksîyonî zî mîyanê pergalê ziwanî de unsuranê wayîrê awanîye û wezîfedaran ra yê. Labelê înterjeksîyonî, goreyê unsuranê bînî yê ziwanî cîya yenê şuxulnayene. Înterjeksîyonî, mewcûdî ramojnayîşî ra zêde, mabênê mewcûdan de têkîlî saz kenê. Zazakî de zî terefê hestî û heyecanî yê komunîkasyonî bi înterjeksîyonan reyde yeno îfadekerdiş û înterjeksîyonî ziwanan de goreyê qaydeya keda tewre kêmî yenê meydan. Heta nika Zazakî de mijara înterjeksîyonan ser o zaf xebatî nêameye kerdene. Kitabê gramerî ke Zazakî ser o ameyênuştiş de, agahîyê ke derheqê înterjeksîyonan de yê, tena tesbîtkerdişê mana û çekuyanê înterjeksîyonan ra teşekul kenê. Amancê na xebate, înterjeksîyonê ke hest û fikranê qalîkerdoxî îfade kenê, hete şuxulnayîşî, mana û fonksîyonî ra analîzkerdiş o. Înterjeksîyonî ge ge çekuyêke ra yenê meydan û qasê cumleyêke mana îfade kenê. Zazakî de tesbîtkerdişê înterjeksîyonan û nê çekuyan mîyanê cumle de şuxulnayiş muhîm o. Seba ney kitabanê ziwannasîyê ke cîya ziwanan de ameyênuştiş ra û kitabanê edebî yê Zazakî ra îstîfade bîyo.
Zazacada Vurgu ve Özellikleri
(2020) Kırkan, Ahmet
Dil birimlerinin dilin kullanım alanı içerisinde önemi büyüktür. Dil birimleri iki düzeyden meydana gelir. Bunlardan birincisi segmental düzeydir. Segmental düzeyde (parçasal düzey) dil, parçalara ayrılarak analiz edilir. Bu düzeyde dil; vokal, konsonant, allofon, allomorf, morfem gibi parçalar üzerinde tetkik edilir. Segmental düzeyin elemanları çoğunlukla fizyolojik özellikleri ifade ederler ama anlam oluşturucu değildirler. Bu fizyolojik özellikler de insanlarda aynı şekillerde meydana gelirler. Suprasegmental düzeyde (parçalar üstü) ise segmental düzeye göre daha çok eleman vardır. Bu düzeyde dilde var olan vurgu, ton, tını, ritim, melodi, hız ve hece gibi özellikler analiz edilir. Bu düzeyde sözcüklerin anlamları ortaya çıkar. Dilde var olan parçalar yan yana gelerek yeni anlamlar meydana getirir. Bu anlamlar konuşmacının dili parçalara göre ayırmasına göre de değişir. Segmental düzey optimum şartlarda, herkeste (eksik veya fazla) aynı şekilde meydana gelir. Ama suprasegmental düzey herkeste aynı şekilde meydana gelmez. Bu düzeyin elemanları konuşmacı ve konuşmacının özeliklerine, dinleyicinin özellikleri, ortam vb. özelliklere göre değişirler. Her özellik dilin rengini meydana getirir. Bu çalışmada suprasegmental düzeyin dil birimlerinden vurgu izah edilmiştir. Vurgu, konuşma dilinde çok önemlidir, çünkü cümlenin manası çoğu kez vurguya göre şekillenir. Bu çalışmada amacımız, Zazacada vurgu ve vurgunun özelliklerini örneklerle izah etmektir. Yazılı dilde yazar, noktalama işaretleri gibi özelliklerle meramını anlatabilir. Ama konuşma dilinde konuşmacı vurguyu iyi ayarlaması gerekir ki konuşmacını mesajı eksiksiz bir şekilde dinleyiciye ulaşsın. Bu çalışma yazılı dille sınırlıdır. Yazılı dilden kastımız, Zazaca standart dildir. Çünkü konuşma dilinde vurgu bölgelere göre değişebilir. Bilindiği kadarıyla “Zazaca Sözcüklerde Vurgu” üzerine müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada diğer dillerde yapılmış olan çalışmalardan istifade edilmiş ve bu bilgiler Zazacaya uyarlanmıştır. Aynı şekilde örnekler içinse Zazaca yazılmış olan eserlerden faydalanılmıştır. Kitaplarda bazı izahatlar için örnek vardır ama bazı izahatlar için örnek bulmak mümkün değildir. Bu çalışmada, bu konuda kullanılmak üzere bazı kavramlar önerilmiştir. Çünkü bu alan çok bakirdir ve önerilen kavramlarda dilbilim ölçütlerine göre türetilmiştir.
Kur’an-ı Kerim’in Kürtçe Tercümeleri ve Zazaca İlk Kur’an-ı Kerim Tercümesinin Dilbilimsel Analizi
(2020) Kırkan, Ahmet
Kur’an Müslümanların kutsal kitabı olmasından dolayı, İslamiyet’in farklı milletlerin arasında yayılmaya başlamasından sonra yoğun bir şekilde tercüme edilmeye başlanmıştır. Dünyanın birçok diline tercüme edilen Kur’an, kısa süre önce de Zazacaya tercüme edilmiştir. Çalışmanın amacı Zazaca Kur’an tercümesinin dilbilim kriterleri açısından incelenmesidir. Çalışmada kutsal kitap tercümelerinin genel bir çerçevesi çizilmiş, Kürtçe tercümelerin değerlendirilmesi yapılmıştır. Zazaca tercüme, çeviri bilim ve genel dilbilim kuralları açısından değerlendirilmiştir. Eldeki Kur’an tercümesi Zazaca ilk tercüme olmasından dolayı önemlidir. Klasik edebiyatta bazı ayetler fragman olarak çevrilmişse de Kur’an’ın tamamı Zazacaya tercüme edilmemiştir. Yapılacak değerlendirme, yapılacak tercümelerin önüne açmaya ve geliştirmeye yöneliktir.
Mewlîdê Usman Esad Efendîyo babijî - Bîyîşa Pêxemberî - metn û wekenitîş
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2014) Kırkan, Ahmet; Adak, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman
Zazacada en eski ve önemli eserler mevlitlerdir. Yazın alanında ilk Zazaca eserler 19. yüzyılda verilmiştir. Osman Esad Efendi bu eserini 1903 yılında yazmıştır. Bu mevlit, Ehmedê Xasî'nin mevlidinden sonra Zazacadaki ikinci eserdir. Osman Efendi'nin mevlidi 1933 yılında Şam'da basılmıştır. Temel amaç, nüshalardan Osman Esad Efendi'nin mevlidini tespit etmek, ortak bir metin çıkarmak, klasik bir metni ilmi ve edebi kaidelere göre tetkik etmektir. Bu çalışmada Osman Esad Efendi'nin eseri tetkik edilmiştir. Her şeyden önce farklı milletlerden mevlitlere örnekler verilmiştir. Sonra kurmanci lehçesi üzerinde durulmuştur. Zazaca lehçesinde yazılmış olan mevlitler ve yazarlarını sıralanmıştır. Sonra Osman Esad Efendi'nin mevlidinin nüshalarını tanıtılmıştır. Mevlidin yazılma nedenini, özelliklerini ve bölümlerini sıralanmıştır. Metnin yapılması ve hazırlanması üzerinde durulmuştur. Eserde kelime yapılartı, cümle yapıları ve edebi sanatları tetkik edilmiştir. En sonunda da araştırma sonucunu yazılmıştır. Bu çalışmada usul, klasik bir metni edebi ve ilmi kaideler göre tetkik etmek ve sade bir metin ortaya çıkarmaktır. 1933 yılında basılan nüsha ve el yazması nüsha üzerinde çalışılmıştır. Ortak bir nüsha oluşturmak için bütün nüshaları göz önüne alınmış ve hepsinin üzerinde çalışılmıştır. Elde edilen nüshalar sayıca çok olsalar da her birinin eksiklikleri vardı. Amaç, nüshaları eleştirmek ve metni tamir etmektir. Bütün eksikliklere rağmen sağlam bir metnin ortaya çıkarılmasına gayret edildi. Çalışmamızda Osman Esad Efendi'nin yazdığı mevlidin özellikleriyle birlikte, bu mevlidin yazıldığı zazacanın Siverek ağzının özellikleri de ortaya çıkarılmaya çalışıldı.
Dorûverê Gêlî ra Des Estanikî
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2023) Kırkan, Ahmet
Amancê na xebate top kerdişê estanikanê kirmanckî yo. Na xebate de des estanikî estê. Mi nê des estanikî dewa xo ra kom kerdî. Mi nê estanikî zafane maya xo ra arê kerdê. Mi vengê maya xo bi telefonî qeyd kerdine û dima estanikî ke maya mi vatinê, mi înan goşdarî kerdine û nuştînî. Semedê ke maya mi êdî extîyar bîya taye estanikî xo vîr ra kerde bî û nêmcet vatinê. Aye estanikî ke nêmcet mi ra vatê, mi bi ardimkarîya waya xo temam kerdî. Weyta de çîyêk muhîm esto, lazim o ke ez vaca maya min kurmanc a. Nê estanikî ke mi nuştê wextêk maya mi şenik bîya bawkalê mi, derê vatê. Dima maya mi bi pîyê de zewîcîyêna kirmanckî bander bena. Wextêk ma şenik bîyê maya mi zî ma rê bi kirmanckî vatinê.