OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ: MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DA KENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ

Abstract

Bu makalede tasavvuf metinlerinde çeşitli sınırlılıkları aşmanın bir biçimi olarak incelenen fenâ düşüncesi, Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin eserleri üzerinden bir özgürleşme ya da kendini aşma pratiği bağlamında tartışılıyor. Mevlânâ açısından fenâ; bedensel, ruhsal, sosyal, tarihsel ve kültürel gibi alanlarda ortaya tüm sınırlıkları aşma anlamlarında kullanılır. Bu bağlamda makalenin temel iddiası, fenânın bir yönüyle söz konusu sınırlıkların dışına çıkmak anlamında hiçlik olduğu, diğer yönüyle ise aynı sınırlıkların ötesine geçmek bakımından mutlak özgürlüğe atılan varoluş hamlesi olduğu yönündedir. Mevlânâ açısından çeşitli özgürleşme hamlelerinden oluşan bir süreç olarak varoluş, kişinin aşamalı bir şekilde yaşam sürecince yüklendiği tanım, kalıp ve sınırlardan ya da dünya benliğinden kurtulma çabasıdır. Her yönüyle aşılmak üzere içinden geçilen bu oluş sürecindeki amaç, tam bir aşk haline geliş anlamındaki ezel benliğinde biri diğeriyle özdeş olarak görünür olan hiçliğe, yokluğa ya da özgürlüğe ulaşmaktır. Bu özdeşliği çeşitli kavramsal araçlar ve birer haline gelişler olan aşamalar üzerinden takip etmeye çalışan makale, onları hem var olanların fenâsı hem de benliğin fenâsı bağlamında bir araya getiriyor. Bu özgürleşme pratiği aracılığıyla, Mevlânâ’nın bir taraftan var olanların çoklu imkânlarını ortaya çıkarmaya çalıştığını; diğer taraftan akıl ve irade gibi bizzat ilke ve değer koyan unsurların da ötesine geçmeye çabaladığını öne sürüyor. İşte bu nedenle, makale, Mevlânâ düşüncesindeki bu fenâ halini yalnızca bir hiçlik olarak değil, aynı zamanda bir özgürlük hali olarak okumayı deniyor.In this essay, the idea of self-annihilation (fana), which is discussed as a means of liberation from various constraints in the Sufism texts, is presented in the context of the practice of liberation through the works of Mavlana Jalāl-ad-Dīn Rumi. The self-annihilation means exceeding all physical, spiritual, social, historical and cultural constraints in Mavlana texts. In this context, the main claim of the article is that the self-annihilation means nothingness in the sense of going beyond these limitations on one side, and it means a move of existence that is thrown into absolute freedom in terms of going beyond the same limitations on the other. According to Mavlana, existence as a process consisting of various liberation movements is an attempt to exceed of the meaning, habits, and limits that a person has gradually imposed in the process of life. The object of this process of being, which must be gone through in order to be overcome in any way, is to attain nothingness, absence or liberation, one of which is identical to the other, in the eternal self, which means becoming love. In this process of being, which must be gone through in order to be conquered in any way, the aim is to attain nothingness, absence or liberty that becomes apparent in the eternal self, one identical to the other. Trying to follow this identity through various conceptual tools and occurrences, the article brings them together in the context of both the annihilation of existing and self-annihilation. It argues that Mavlana tries to go beyond the elements that set principles and values, such as reason and will, on the one hand revealing the multiple possibilities of existing things, on the other. That is why the essay tries to read this self-annihilation in Mavlana thought not only as nothingness but also as a state of liberty.