Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü

Permanent URI for this communityhttps://hdl.handle.net/20.500.12514/45

Browse

Now showing 1 - 6 of 6

BASKIN VE ARACI DİL KAVRAMLARI BAĞLAMINDA TÜRKÇENİN MARDİN ARAPÇASINA ETKİSİ (THE EFFECT OF TURKISH ON MARDIN ARABIC SUCH AS DOMINANT AND MEDIATOR CONCEPTS OF LANGUAGE)
(düsbed, 2019) Erkınay Tamtamış, Hadra Kübra
Toplumsallaşma sürecinin parçası olan dil, bireyin çevresiyle kurduğu iletişimin temelini oluşturur. Doğup büyüyen ve neticede ölen dil, varlığını sürdürme gayesiyle baskın hale gelmeye çalışır ve ilişki içinde olduğu dilleri zamanla etkisi altına alır. Coğrafi, tarihî, ekonomik, dinî vb. faktörlerin etkisiyle çok kültürlü ve dilli bir yapıya sahip Mardin'de farklı diller değişimli olarak kullanılmaktadır. Bununla birlikte dillerin bir arada yaşamasının kaçınılmaz sonucu olan dil etkileşimiyle aynı sözcükler farklı dillerde, bazı ses ve anlam değişiklikleriyle, yer edinmektedir. Çok dilli yapıya sahip Mardin'de eğitim dilinin Türkçe olması, son zamanlarda artış gösteren göç, kitle iletişim araçlarının yaygınlığı ve sık kullanımı Türkçenin baskın/hâkim dil olması sonucunu doğurmuştur. Türkçe, bölgedeki Arapçanın parçalarüstü sesbirimini, söz varlığını, sözdizimini etkilemiştir. Bu çalışmada Türkçenin Mardin Arapçası üzerindeki etkisi bazı sözcükler üzerinden incelenerek iki görev üstlendiği sonucu ortaya çıkmıştır: Mardin Arapçasında Türkçe sözcüklerin varlığı (baskın dil olarak Türkçe) ve Mardin Arapçasında öteki dillerden Türkçeleşmiş sözcüklerin varlığı (aracı dil olarak Türkçe). ABSTRACT The language as part of the process of socialization is the base of the individual's communication with his environment. Born, developing, dying language in order to maintain its existence begins to be protected and even turns to be dominant took other languages under its effect by the time. Because of the geographical, historical, economic, religious reasons Mardin's that speciality the same person uses different languages interchangeably. As a result of such language interaction same words can exist in different languages, with some phonetic, semantic changes. Recent internal migration, having education in Turkish language and prevalence of mass media made Turkish the dominant language in Mardin. Arabic dialect of region is affected by Turkish in suprasegmental phonemes, vocabulary, and syntax. In this study effects of Turkish on Mardin Arabic dialect will be examined over some of the borrowed words. In this effect Turkish plays two main roles: The existence of original Turkish words in dialect of Mardin Arabic and the existence of Turkified words from third language. The first role renders Turkish as dominant, second role renders Turkish as a mediator language.
Çok Anlamlılıktan Eş Adlılığa Doğru Tarihsel Bir Yolculuk
(FOLKLOR/EDEBIYAT-FOLKLORE/LITERATURE, 2022) Erkınay Tamtamış, Hadra Kübra
Bu çalışmada, aynı kökene dayanan çok anlamlı sözcüklerin tarihsel yolculukları içinde anlam genişlemelerinden kaynaklı sözlük birimlerinin birbirinden uzaklaşmasıyla eş adlı duruma gelme süreçleri incelenmiştir. Eş adlılar; sesleri ve yazılışları aynı, anlamları farklı olan sözcükler olarak tanımlanmaktadır. Çok anlamlılık ise bir sözcüğün birden fazla anlamı karşılamasıdır. Çok anlamlı sözcüklerde tek kök, birden fazla birbiriyle ilintili anlam(lar) söz konusuyken eş adlı sözcüklerde birbirinden farklı en az iki kök ve anlamlar söz konusudur. Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’ten genel tarama modeliyle elde edilen acımak, ağıl, ağız, ağmak, altıparmak, basılmak, biçim, bir bir, bitmek, boy, bozuk, çakmak, çil, çöğür, dayak, dikilmek, dikmek, dil, dokunma, dokunmak, dokunuş, el, gen, güç, günlük, öz, sağ, sormak, ters, terslemek, uçuk, uğur, uz, yaş, yaşlı, yazı, yazmak, yordurmak, yormak, yorulmak sözcüklerinin çok anlamlılıktan eş adlığa doğru tarihsel bir yolculuk gerçekleştirdikleri tespit edilmiştir. Sözlükte eş adlı sözcükler, (I) (II) (III) Romen rakamlarıyla birden fazla madde başında gösterilmiştir. Çok anlamlı sözcüklerin genişlemiş anlamları ise tek madde başında 1, 2, 3 rakamlarıyla gösterilmiştir. Türkçe Sözlük’ten tespit edilen 40 eş adlı sözcüğün -etimolojik ve tarihî sözlüklerden yola çıkılarak- aslında kökeni aynı olan çok anlamlı sözcükler olduğu ve anlam genişlemeleri yoluyla sözlük birimlerinin birbirinden uzaklaşarak tarihsel yolculukları içinde eş adlı duruma geldiği belirlenmiştir.
Mardin’de Değiştirilen Yer Adları Üzerine Bir Tasnif Denemesi (A Classification Experiment on Place Names Modified in Mardin)
(TYB AKADEMİ, 2019) Erkınay Tamtamış, Hadra Kübra;
Yer adları; bir bölgenin coğrafi, sosyal, kültürel, tarihî özelliklerini yansıtır. Yer adlarının tıpkı kişi adları ve diğer özel adlar gibi genellikle veriliş nedenleri ve hikâyeleri vardır. Su, bitki, hayvan, yer bilimleri gibi fiziki ve(ya) unvan, kişi adları, tarihî olaylar gibi beşerî nedenler çoğu zaman yer adlarının belirleyicisidir. Kimi yer adlarının verilişiyse tesadüfi, nedensiz veya belirsizdir. Türkiye; coğrafi konumu, tarihî dokusu, fiziki koşulları, sahip olduğu etnik yapı ve dil farklılıkları gibi özelliklerinden ötürü, yer adları konusunda zenginlik ve çeşitlilik gösterir. Yer adları, aktif ve(ya) dominant dille paralellik gösterebileceğinden değişen dünyayla birlikte değişiklik gösterebilir. Bu değişiklik kimi zaman kendiliğinden, doğal süreçlerle gerçekleşirken kimi zaman da daha kısa sürede, resmî kanallar aracılığıyla gerçekleşir. Türkiye’deki yer adlarının bir kısmı son yüzyılda birtakım nedenlerden ötürü resmî kurullarca değiştirilmiştir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan Mardin iline bağlı 702 yerleşim yeri adının 561’i değiştirilmiştir. Bu çalışmada, Mardin ili ve ilçelerine ait bazı mahallelerin değiştirilen yer adları, eski adlarıyla karşılaştırılarak, eski yer adları değiştirilirken hangi hususların dikkate alındığına yönelik bir tasnif denemesi yapılmıştır. Bu hususlar eski adın dilinden Türkçeye çeviri, eski adın yeni adla semantik bağlantısının olması, eski adın birtakım fonetik değişikliklere uğrayarak Türkçeye yakın hale ge(tiri)lmesi, ve tesadüfi/nedensiz verilen yer adları olarak sıralanabilir. Anahtar Kelimeler: Yeradbilimi (toponomi), ismi değiştirilen köyler/mahalleler, adbilim, Mardin. A Classification Experiment on Place Names Modified in Mardin Abstract Toponomy reflects the geographical, social, cultural and historical characteristics of a region. Place-names are usually given for specific reasons, just as person names and other proper names. Physical (hydronomy, botany, zoology, geology) and human (title, person names, historical events) causes are often the determinants of place-names. Some toponomy is given coincidence or gratuitous. Due to factors such as geographical location, historical texture, physical conditions, and ethnic and linguistic differences, Turkey is rich and diverse in place-names. Toponomy may change with the world changing as it is parallel to the active and (or) dominant language. This change sometimes takes place spontaneously and with natural processes, and sometimes even shorter, through official channels. In the last century, place-names in Turkey have been replaced by official committees due to a number of reasons. Mardin has 702 settlements and its 561 settlement’s has been changed. In this study, a research was carried out to determine which methods have been used in changing the old place names by means of comparing the old and new neighborhood names of Mardin province and districts of it. These methods can be listed as the translation of the toponomy into the Turkish, the semantic connection of the toponomy with the new name, the transformation of the toponomy to The Turkish by some phonetic changes, chance/unsubstantiated. Keywords: Toponomy, replaced settlements, onomastics, Mardin
Türkçede Eş Adlılık
(Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 2021) Erkınay Tamtamış, Hadra Kübra
Yazılışları ve söylenişleri aynı, anlamları ve kökenleri farklı olan sözcükler eş adlıdır.Türkçede eş adlı teriminde kavram kargaşası söz konusudur. Eş adlılık; eş seslilik/sesteş, eşyazımlılık, eş gösterenlik, eş biçimlilik kavramlarıyla da karşılanmaktadır. Bu çalışmadaTürk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’te Romen rakamlarıyla ayrı madde başlarında tanımlananeş adlı sözcüklerin tamamı genel tarama modeliyle tespit edilmiş, 641 eş adlı sözcükfişlenmiştir. Eş adlı sözcüklerin oluşum yolları belirlenmiş ve oluşum yollarına göre çeşitlitasnifler oluşturulmuştur. Türkçe Sözlük’teki eş adlı sözcüklerin bir kısmının tarihboyunca eş adlı olduğu, diğer eş adlıların ise farklı nedenlerle eş adlı duruma geldiği ortayaçıkmıştır. Türkçe Sözlük’te eş adlılığın ortaya çıkma nedenleri alıntı sözcükler, ses, biçimve anlam değişiklikleri ile söz varlığından kaynaklı olarak belirlenmiştir. Bu ana nedenlerinçeşitli alt başlıkları oluşturulmuş ve elde edilen eş adlı sözcüklerin tamamı, ilgili başlıklarayerleştirilmiştir. Eş adlı sözcüklerin 366’sının alıntı sözcüklerden kaynaklandığı tespitedilmiştir. Bu durumda Türkçe Sözük’teki eş adlıların yarısından fazlasını Arapça, Farsça,Fransızca, Rumca gibi çeşitli dillerden alıntılanmış sözcükler oluşturmaktadır. Eş adlısözcüklerden bazıları ses ve biçim değişiklikleri sonucu oluşmuştur. Bir kısım eş adlılar iseçok anlamlılık, anlam genişlemesi vb. anlam olaylarıyla ortaya çıkmıştır. Asıl eş adlı yanitarihsel eş adlı 28 sözcük saptanmıştır.
TÜRKÇEDE HİBRİT (MELEZ) SÖZCÜKLER
(Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 2021) Erkınay Tamtamış, Hadra Kübra
Hibrit; Türk dilinde iki farklı yapı, tür ve kökenin bir araya gelmesiyle oluşan sözcük olup Arapça melez sözcüğüyle de karşılanabilmektedir. Bu kavram hem fen bilimlerinde hem sosyal bilimlerde kullanılmaktadır. Çıkış yeri biyoloji ve bitki bilimleri olan terim; sosyoloji, müzik, teknoloji, otomotiv ve son zamanlarda eğitim gibi alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada hibritleşme Türk dili alanına uyarlanmış, bu minvalde Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’teki iki farklı kökene ait sözcüklerin oluşturduğu birleşik yapıların durumu değerlendirilmiştir. Araştırmada genel tarama modeli kullanılarak sözlüğün tamamı taranmıştır. Araştırmanın evrenini Türkçedeki tüm hibrit yapılar; örneklemini ise Türkçe Sözlük’te farklı iki dile ait sözcük ve(ya) eklerden oluşmuş bitişik yazılan sözcükler oluşturmaktadır. Bitişik yazılan en az iki sözcükten müteşekkil yapılar ile Türkçe dışındaki eklerle oluşturulmuş türemiş sözcükler fişlenmiştir. Bu yapılar ait oldukları dile ve dizilimlerine göre sınıflandırılmıştır. Türkçe Sözlük’te toplam 1.839 hibrit yapı tespit edilmiştir. Bu yapılar Türkçe + Arapça, Fransızca + Türkçe, Türkçe + İbranice, Yunanca + Soğdca, Rumca + Türkçe, Türkçe + Farsça + Türkçe, Arapça + Arapça + Türkçe biçiminde birbirinden farklı dizilişler göstermektedir. Bazı gruplardaki hibrit yapıların sayısı fazlayken (Türkçe + Arapça = 755) bazıları sınırlıdır (Türkçe + Latince = 1). Bu çalışma; Türkçenin söz varlığında yer alan hibrit yapıları tespit ve tasnif etmek, hibrit sözcüklerin kökenlerini ve kullanım alanlarını belirlemek üzere yapılmıştır.
Yunus Emre Divanı’ndan Tarama Sözlüğü’ne Katkılar
(Anadolu Üniversitesi, 2022) Erkınay Tamtamış, Hadra Kübra
Bu çalışmada Yunus Emre Divanı’nda yer alan fiillerin Tarama Sözlüğü’ndeki durumu incelenmiştir. Yunus Emre Divanı’ndaki fiiller, tarama yöntemiyle elde edilmiş ve bağlamdan (context) yola çıkılarak anlamlandırılmıştır. Elde edilen fiiller ve anlamları, XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü ile mukayese edildiğinde birtakım farklı sonuçlar ortaya çıkmıştır. Araştırmada fiillerin Tarama Sözlüğü’ndeki durumuna göre beş başlık elde edilmiştir: Birincisi Yunus Emre Divanı’nda yer alıp Tarama Sözlüğü’nde yer almayan fiiller, ikincisi Divan’da ve sözlükte yer alıp anlamlarının sayısı farklı olan fiiller, üçüncüsü her iki eserde de yer alıp anlamlandırma olarak örtüşmeyen, dördüncüsü her iki eserde yer alıp birtakım ses değişikliği gösterenler ve beşincisi iki eserde birtakım morfolojik değişikliklerle yer alan fiillerşeklindedir. Bununla birlikte çalışmada Tarama Sözlüğü’nün çevrimiçi kullanımına ilişkin bazı öneriler yer almaktadır. Bu tür çalışmalar, Türkçenin tarihî söz varlığı, sözcük bilimi ve anlam bilimi alanlarına katkı sağlaması açısından önem taşımaktadır.

Browse

Browsing Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü by Author "Erkınay Tamtamış, Hadra Kübra"