Cizre kırmızı medrese: Mimari, iktidar ve tarih

Abstract

Bu makale, Cizre şehir merkezinde bulunan ve Cizre Azizan Beyi II. Şeref Han tarafın- dan kentin 15. yüzyılın sonu veya 16. yüzyılın başında Akkoyunlulardan geri alınışının anısına inşa edildiğine inanılan Kırmızı Medrese’nin mimari ve mimariye bağlı süslemelerinin döne- min kültürel ve siyasal bağlamını da göz önünde bulundurarak analizini yapmayı amaçlamış- tır. Yazıda mescit, türbe, müderris ve öğrenci odaları ile avludan oluşan medrese kompleksi- nin ayrıntılı tasviri yapılarak, Anadolu, Kuzey Mezopotamya, Suriye, İran ve Orta Asya yapılarıyla karşılaştırmalı bir değerlendirmesi gerçekleştirilmiştir. Geniş bir bölgede farklı İslam devletleri tarafından üretilmiş olan öncülleri ve aynı dönem yapılarıyla yapılan karşılaş- tırmalar medresenin özgün mimari özelliklerinin ve İslam mimarisi tarihindeki yerinin anla- şılmasını sağlamıştır. Son olarak da 15. yüzyıl mimarlık tarihine damgasını vuran ve iktidar sembolü haline dönüşmüş olan Timurlu üslubunun Cizre hakimi Kürt Azizan Beyi II. Şeref Han’ın hamiliğini yaptığı medresesinde kullanılarak iktidarının mimaride nasıl vücut bulduğu ve sembolü haline geldiği Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Osmanlı örnekleriyle karşılaştırarak tartışılmıştır.

This essay aims to analyze architecture and architectural decoration of the Red Madrasa which is located in the city centre of the town Jazira and believed to be built by Azizan emir Sharaf Khan II in the late fifteenth or early sixteenth century by taking into account of the cultural and political context of its era. The madrasa complex, composed of a masjid, mausoleum, student and teacher chambers, and an inner-courtyard, is described in detail and a comparative study is carried out with the monuments of Anatolia, northern Mesopotamia, Syria, Iran and Central Asia. The comparative study with the antecedent and contemporary monuments, commissioned by various Islamic states in a large area, enable us to understand the characteristic features of the madrasa in question and its place in Islamic architectural history. Finally, it discusses how Timurid architectural language and style, the dominant architectural style of the fifteenth century Islamic art, was used at the madrasa that Kurdish Azizan Beg Sharaf Khan II commissioned as a symbol of his power in comparison with other examples from the reigns of Black Sheep, White Sheep and Ottoman states.