Mekânsal Üretim ve Tüketim İlişkilerinde Toplumsal Sendromlar: Şanlıurfa Topçu Meydanı Örneği

Abstract

Şanlıurfa Topçu Meydanı örneği, kentin eski ve yeni yerleşim bölgeleri arasındaki stratejik konumu, yaklaşık yüzyıllık tarihi içerisinde geçirdiği değişim ve adaptasyon süreçleriyle beraber parçalanarak; bugün sınırlarını tanımlayan hastane, konut, işyeri ve kamu yapıları gibi birbirinden farklı mekânsallıklarla çevrelenmiş olması bakımından kritik bir öneme sahiptir. Meydan, bu yapılar arasında merkezileşmiş ancak karma kullanım imkânlarına rağmen sadece içinden geçilip gidilen; duyuru, reklam panoları ve eklektik tarihi ögelerle seyre sunulan bir dekor mekân halini almıştır. Kurtuluş Savaşı’ndan önce fizyolojik ve işlevsel açıdan bir meydan olma özelliğinden yoksun olan bu alan, yerel halkın milis güçlere karşı gösterdiği savunma ve başarıyı simgeleyen toplumsal bir mekâna dönüşmüş; Topçu Meydanı ismini almıştır. Şanlıurfa’daki ilk kentsel kimlik bilincinin temsil mekânı olan bu alan, 1960’lı ve 1970’li yıllarda inşa edilen Valilik Binası, Adliye Sarayı ve mevcut Şehbenderiye Camisi’yle beraber dini ve idari bir kontrol merkezi haline gelmiştir. Yıllar içerisinde aşama aşama yapılaşarak siyasallaştırılan meydanın, 2011 yılında yine aşama aşama yıkılarak kamusallaşma yolu açılmıştır. Yıkım sürecinden sonra ortaya çıkan boşluk, duyarlı birey ve sivil toplum örgütlerinin fikir ve öneri geliştirdikleri bir kamusal tartışmayı tetiklemiş; ancak, yerel yönetim özel bir proje kapsamında meydanı; zemin altı otoparka ve yüzeyi tamamen sert zeminden oluşan bir miting alanına dönüştürmüştür. Meydan, kentin tarihi ve toplumsal yaşamıyla hiç alakası olmayan bir karakter ile tanımlanarak ‘Rabia’ ismini almıştır. Meydanın yeni morfolojik yapısı, nesneler ve seyre sunulan imgeler; toplumsal bellek ve toplumsalı tanımlayan içkin ilişkiler ağında manipülasyona yol açmış; mekân üzerinden kentin ilk semboller tartışması gerçekleşmiştir. Bu çalışmanın amacı anıtsal değere sahip bir kent boşluğunun, tarihsel süreç içinde geçirdiği morfolojik dönüşümleri, mekânın sömürgeleştirilme süreçlerindeki iktidar araçlarını ve bu dönüşümlerin toplumsal pratiklere etkilerini araştırmakla beraber; mekânsal üretim ve tüketim biçimlerinin tetiklediği toplumsal semptomları sorgulamaktır. Bu çalışmada, tasarlanan mekân ile algılanan mekân arasındaki gerilimden ortaya çıkan söylemsel çeşitliliğe ve tarihsel imgelerin güncel kitlesel üretimine odaklanılacaktır. Bu bağlamda saha çalışması, arşiv ve literatür taraması birbirini destekler nitelikte yürütülerek; mevcut yapı ve sembol görselleriyle beraber sözlü tarih çalışmalarından yararlanılacaktır. Meydana dair yapısal ve görsel veriler, işlevleri ve ölçülebilir kriterlerinden ziyade temsil ettikleri ve/veya tetikledikleri imgeler, fikirler ve analojilere dikkat çekmek amacıyla kullanılacaktır. Mekânsal form ve algı ilişkisini fizyolojik şablonlarla karakterize etmek yerine, Lefebvre’nin ‘kamusal ve temsil mekânlarına’ dair çözümlemeleri benimsenerek; imge ve temsiller arasındaki ilişki Deleuze ve Guattari’nin ‘yersiz-yurtsuzlaşma’ kavramı üzerinden fragmanter bir yapıyla aktarılacaktır.