VEKOLÎNEKE ETNOMUZÎKOLOJÎK LI SER MIHEMED ARIF CIZÎRÎ

Abstract

Çawa ku zimanê her civakê ji hev cihê ye, muzîka her civakê bi awayekî xwezayî jev cihê ye. Her civak li gor erdnîgarî, bandorên çandên din, pêwîstî û taybetmendîyên xwe, dibe xwedîyê mûzîkeke xweser û resen. Ev civak carinan dibe ku etnîsîteyek be, carinan qebîleyek be, derdora olekê be an jî êl û eşîrek be; di dawîyê de ev yek çandekê îfade dikin. Zimanê Kurdî yê ku bûye haveynê çanda devkî, bi xwe re berhemên cîyawaz ên hunerî dane zayîn. Dengbêjên ku barkêşî û veguhêzerîya mîrate û serborîyên çanda devkî ya Kurdan ji nifşên li dû xwe re kirî, hin caran bi şêweyên vegotinê hin caran jî bi şêweyên melodîk berhemên kevneşopî hunandine û afirandine. Dengbêjên ku ji hêla resenî û rengînîya xwe ve bûne resenîyeke muzîka Kurdî di nav şaxa zanîstî ya etnomuzîkolojîyê (muzîkolojîya çandî) hêjayî nirxandinê ne û taybetmendîyên dengbêjîyê yên çandî bi awayekî xwezayî berê mirov dide qada etnomuzîkolojîyê. Hêla vegotinê ya dengbêjîyê bûye mijara gelek xebatên akademîk û çandî. Hetta wekî riknê sereke yê edebîyata Kurdî, cihê dengbêjîyê taybet e. Dengbêjî kêm jî be ji hêla muzîkolojîyê ve hatîye nirxandin û vekolandin. Lê em dikarin bibêjin ku nirxandina dengbêjîyê di bin banê etnomuzîkolojîyê de babeteke nû ye. Di vê vekolînê de hewldana me dê li ser nasandina etnomuzîkolojî û xweserîyên wê be û li ser vê bingehê nêrînek li ser jîyana Mihemed Arif Cizîrî û bandora jîyana wî ya civakî ya li ser hunera wî be. Têkildarî vê yekê kod û motîf û mijarên di hunera Mihemed Arifî de dê wekî taybetmendîyên xweser ên muzîka wî dê bên destnîşankirin. Mihemed Arif Cizîrîyê ku bi stran û kilamên xwe yên cîyawaz bo folklora Kurdî mîrateke têr û berfireh hiştîye, bi naverok û şêweyên van berheman dê bibe qada sereke ya vê vekolînê. Li gel van babetan yek ji lêgerînên me yên vê vekolînê jî dê awirtêdana senifandina hunera wî be.Nasıl ki her toplumun dili farklıysa, buna bağlı olarak ve doğal bir şekilde her toplumun müziği de farklılık arz eder. Zaman ve mekâna bağlı olarak her topluluğun; coğrafya, diğer kültürlerle etkileşimi, ihtiyaç ve hususiyetlerine göre, özgün ve orijinal bir müziği oluşur. Bu topluluk bazen bir etnisite, bazen bir kabile, bir inanış kesimi ya da bir hanedanlık ve aşiret olabilmektedir. Ne olursa olsun en nihayetinde bütün bunlar bir kültürü ifade etmektedirler. Sözlü kültürün temel bileşeni olan dil, birçok özgün sanatsal eser doğurmuştur. Kürtlerde sözlü kültür miras taşıyıcı ve aktarıcılığını kendilerinden sonraki kuşaklara aktaran dengbêjler, bazen anlatım biçimiyle, bazen de melodik biçimli geleneksel eserler yaratmışlardır. Farklılık ve renklilikleriyle Kürt müziğinin özgünlüklerinden birini oluşturan dengbêjlerin etnomüzikoloji (kültürel müzikoloji) alanında ele alınıp değerlendirilmeleri dikkate değer bir konudur. Zaten dengbêjliğin kültürel niteliklerinin ele alınması doğal bir şekilde yönümüzü etnomüzikoloji alanına çevirmektedir. Dengbêjliğin sözlü anlatım yönü birçok bilimsel akademik çalışmanın konusu olmuştur. Hatta dengbêjlik Kürt edebiyatının mihenk taşlarından birini ve özel bir alanı oluşturur. Sınırlı bir şekilde de olsa dengbêjlik müzikoloji bağlamında ele alınıp incelenmiştir. Ancak dengbêjliğin etnomüzikolojik bağlamda ele alınması yeni bir konuyu teşkil etmektedir. Bu incelememizde etnomüzikolojiyi tanımaya/tanımlalamaya çalışarak, bu temelde Mihemed Arif Cizîrî’nin toplumsal yaşamının sanatına olan etkileri etnomüzikolojik bir bakışla ele alınmaya çalışılacaktır. Buna bağlı olarak Mihemed Arif Cizîrî’nin sanatında yer alan kod, motif ve konular onun müziğinin özgün niteliği olarak sunulmaya çalışılacaktır. Özgün kilam ve stranlarıyla Kürt folkloruna kapsamlı ve geniş bir miras sunan Mihemed Arif Cizîrî, bütün eselerinin içerik ve biçimleriyle bu incelemenin temel alanını olşturacaktır. Bununla beraber bu incelememizin diğer bir arayışı da onun sanatının sınıflandırılması üzerine olacaktır.Just as the language of each society is different, so does the music of each society. Depending on the time and place of each community; geography, interaction with other cultures and according to the needs and characteristics, develops an unique and original music. This community can sometimes be an ethnicity, sometimes a tribe, a section of belief or a dynasty and tribe. In any case, they all referring to a culture at last. Language, which is the main component of oral culture, has produced many original artistic works. Dengbêj’s which transmited their oral cultural heritage carriers and transmissions to the next generations in Kurds, created traditional works with narrative, wording and sometimes with melodic forms. It is worth to consider that dengbêj’s, which constitute the authenticity of Kurdish music with their differences and diversity, are discussed and evaluated in the domain of ethnomusicology (cultural musicology). In any case, the cultural characteristics of dengbêjî (the art of being a dengbêj) naturally lead us to the area of ethnomusicology. Dengbêj's oral narrative tradition has been the subject of many scientific academic studies. In addittion dengbêjî constitutes one of the cornerstones of Kurdish literature. Although constrictedly, dengbêjî has been studied in the context of musicology. Yet, dengbêjî in the ethnomusicological context is a new issue. In this study, by trying to recognize / describe ethnomusicology, the social life of Mihemed Arif Cizîrî on his art will be discussed from an ethnomusicological perspective. Correspondingly the code, motifs and subjects in the art of Mihemed Arif Cizîrî will be presented as the genuine quality of his music. Mihemed Arif Cizîrî, who offers a comprehensive and wide heritage to Kurdish folklore with his original kilam’s (ballads) and stran’s (songs), will form the basis of this study with the content and forms of all his works. At the same time, the classification of its art will be the another quest of this study.