LÊKOLÎNEKE GIŞTÎ LI SER ÇÎROKÊN KURDÎ YÊN GELÊRÎ (BI NIMÛNEYÊN DI WEŞANÊN EKOLA ŞAMÊ DE) (Vekolîn-Senifandin)

Abstract

Di vê tezê de çîrokên gelêrî ji aliyê teşe û naverokê ve hatine vekolîn û çîrokên

gelêrî yên di weşanên Ekola Şamê de ji aliyê mijarê ve li gorî “Kataloga Aarne- Thompson” hatine senifandin. Mebest ji vê xebatê ew e ku li ser pênase, teorî û

termînolojiya çîrokên gelêrî, çeraçoveyeke giştî bê danîn û di warê çîrokên gelêrî de rewşa weşanên Ekola Şamê bê vekolîn. Tez ji destpêk, sê beşên bingehîn û encamê pêk tê. Di destpêkê de armanc û çeraçoveya tezê hatiye ravekirin, rêbazên vekolînê û çavkaniyên tezê hatine danasîn. Di beşa yekem de derbareyê pênaseya çîrokê de bi awayekî berfireh agahiyên teorîk hatine dayîn. Di binbeşa teoriyên li ser binyada çîrokê de behsa sê nêrînên girîng hatine kirin. Berî ku li ser taybetmendiyên bingehîn ên çîrokê em bisekinîn niqaşên li ser taybetmendiyên çîrokê bi referansên curbicur hatine nirxandin. Di binbeşa taybetmendiyên bingehîn ên çîrokê de cureyên çîrokan ji aliyê teşe, naverok, dem, cih, bûyer, leheng û mijarê ve bi berfirehî hatine sekinîn. Her wiha fonksiyonên çîrokan û taybetmendiyên çîrokbêjan jî di vê beşê de cih girtine. Piştre em li ser beşên çîrokê û formelên çîrokê sekinîn. Disa di vê beşê de teorî û rêbazên lêkolînê yên çîrokê bi çar teoriyên bingehîn hatine dayîn. Di beşa duyem de xebatên sereke yên li ser senifandinên çîrokan hatine danasîn. Ji ber ku di tezê de ji bo çîrokên hatine hilbijartin senifandina Aarne-Thompson hatiye bikaranîn, senifandina Aarne ya bi navê “Kataloga Tîpên Çîrokan” (Verzeichnis der Märchentypen) û senifandina Aarne-Thompson a bi navê “Tîpên Çîrokan” (The Types Of The Folktale) ligel tabloyekê hatine ravekirin. Her wiha di vê beşê de cureyên çîrokan li gorî senifandina Aarne-Thompson di bin pênc beşan de ligel pênaseya wan cih girtine. Di beşa sêyem de piştî agahiyên derbareyê weşanên Ekola Şamê de 137 çîrokên ku hatine tespîtkirin li gorî taybetiyên bingehîn ên çîrokan wek tablo hatine nîşandan. Heman çîrok dîsa ji aliyê naverokê ve li gorî senifandina Aarne-Thompson hatine senifandin û di pêvekê de jî ev 137 çîrok hatine dayîn.Bu tezde halk masalları şekil ve içerik bakımından incelenmiş, Şam Ekolü yayınlarındaki masallar konuları bakımından “Aarne-Thompson Kataloğu”na göre sınıflandırılmıştır. Buradaki amaç masalın tanımı, teori ve termolojisi üzerine genel bir çerçevenin ortaya konulması ve Şam Ekolü yayınlarının Kürt masalları bakımından mahiyetini ortaya koymaktır. Bu tez giriş, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezin amacı ve çerçevesi açıklandıktan sonra tezde kullanılan yöntemler anlatılmış ve kullanılan ana kaynaklar tanıtılmıştır. Birinci bölümde masalın tanımıyla ilgili teorik bilgiler geniş bir şekilde yer almıştır. Masalın kökeni üzerine teoriler alt başlığında üç tanınmış görüşe yer verilmiş. Masalın temel özellikleri üzeride durulmadan önce, birçok masalın özellikleriyle ilgili tartışmalar farklı referanslarla değerlendirilmiştir. Masalın temel özellikleri alt başlığında, masal türü şekil, içerik, yer, zaman, olay, kahraman ve konu bakımından açıklanarak masalların fonksiyonları ve masalcının özelliklerine yer verilmiştir. Ardından masal bölümleri ve formeller üzerinde durulmuş. Yine bu bölümde masal araştırma teori ve yöntemleri dört ana teoriyle ele alınmıştır. İkinci bölümde başlıca masal sınıflandırmaları tanıtılmış. Tezde seçilen masalların sınıflandırılmasında Aarne-Thompson sınıflandırması kullanıldığı için,

Aarne’nin “Masal Tip Kataloğu” (Verzeichnis der Märchentypen) ve Aarne- Thompson’ın “Masal Tipleri (The Types Of The Folktale)” adlı sınıflandırmaları bir

tabloyla beraber geniş bir biçimde açıklanmıştır. Ayrıca bu bölümde masal türleri Aarne-Thompson sınıflandırmasına göre beş bölüm olarak tanımlarıyla birlikte yer almaktadır. Üçüncü bölümde Şam Ekolü yayınları ile ilgili bilgi verildikten sonra tespit edilen 137 masal, masalların temel özelliklerine göre tablo halinde gösterilmiştir. Aynı masallar konuları bakımından Aarne-Thompson sınıflandırmasına göre sınıflandırılmıştır. Ayrıca bu 137 masal ekte verilmiştir.This study deals with exploring form and content of Kurdish fairy tale and classifying fairy tales in Damascus school magazines according to “Aarne-Thompson Catalogue”. This study also aims to put forward a general framework of definition, theory and terminology of fairy tale and the richness of fairy tales in Damascus school magazines. This dissertation consists of three main chapters and conclusion, plus an introduction. In the introduction, after explaining the aim of the dissertation, the methods used in this study are stated and the sources are introduced. The theories about the root of fairy tale are mentioned as subtitle. In the first chapter, the information about the definition of fairy tale is explained widely. The debate about the features of several fairy tales is evaluated with different references before dealing with the main features of fairy tale. In the subtitle of main features of fairy tale, the kind of fairy tale is explained in terms of form, content, place, time, event, protagonist and subject. In this chapter, functions of fairy tale and features of taleteller are also given. Then episodes and forms of fairy tale are mentioned. Once again, in this chapter, the research theories and methods are given under four main theories. In the second chapter, the major classifications of fairy tale are introduced. “The Aarne–Thompson tale type index (Verzeichnis der Märchentypen)” and Thompson’s Types of the Folktale are explained in detail with a table because Aarne-Thompson’s classification are used in the classification of the selected fairy tales used in this dissertation. Besides, the kinds of

fairy tale are taken place with their definitions as five sections according to Aarne- Thompson’s classification. In the third chapter, after the information about Damascus

school magazines are given, 137 fairy tales established in these magazines are shown as tables according to main features of fairy tales. The same fairy tales are classified according to Aarne-Thompson’s classification. These 137 fairy tales are given in the appendix too.