DI EDEBIYATA GELÊRÎ DE MAMIK Û MAMIKÊN HERÊMA SILOPÎ

Abstract

Di vê xebatê de mamik di nava gel de çawa çêbûne û guhertina wan tê bê famkirin. Lêkolînên hatîn kirin de; hat dîtin sedema çêbûna mamikan ya herî mezin ew e ku, mirov ji tiştên veşarti hez diki û dixwaze wan bersiv bike û jîyana mirovan û kêfxweşî, şertên jîyanê ne. Bi piranî wek listoka zaroka mirov dikare nişan bide. Lê bele din nava gel de mamik li gor şertên jiyane di gundan de mirovên mezin ji dilîzin. Her weha li hin deveran jê re dibêjin mamik, tiştonek, metelok, tiştik, têderxistinok, qinik, kelemamik. Di gelek deveran jî ji mamikan re dibêjin “mamik”. Em ê di vê xebata xwe de bi piranî peyva mamik bikarbînî. Diyar e ku, ev pirnavî ji ber herêmi û pirzaravayîya kurdî ye. Di edebiyata kurdî de, nemaze ya gelêrî de, xebatên wekî şîrove, lêkolîn û lêgerînê hê jî nehatiye asteke bilind. Ji ber vê yekê di vê xebatê de hewl hatiye dayin ku, li ser mamikên kurdî xebateke berhevkirinê bê dayîn û bi vî awayî kêmasiyek astakî bê dagirtin. Bi vê hizirînê li ser pênase, taybetmendî û senifandina mamikan hate rawestin û her wiha piştre jî hin xalên girîng, wekî mijar û rêbazên vegotina mamikan hate niqaşkirinBu çalışmada bilmecelerin halk arasında oluşumu ve değişimi anlaşılmaya çalışılmaktadır. Yapılan incelemede, bilmecelerin oluşumunu hazırlayan en önemli etkenlerin insanın gizemi sevmesi ve onu çözmekle merak duygusu hayat ve eğlenceli olması ile çevre şartları olduğu görülmektedir. Daha çok çocuk oyunları olarak bilinmektedir. Ancak halk arasında yaşam şekillerine köylerde(taşra) yetişkinler arasında da oynanmaktadır. Bazı bölgelerde bilmece farklı farklı isimlendirmeler yapılmaktadır. Farklı yerlerde de bilmecelere “mamık” isimlendirmesi de yapılmaktadır. Bu çalışmamızda çoğunlukla bilmece için “mamik” kelimesini kullanacağız. Görülmektedir ki bu farklı farklı isimlendirmenin sebebi bölgesellik ve kürtçenin farklı farklı lehçelerden oluşmasıdır. Kürt Edebiyatında daha çok halk edebiyatı olmak üzere çözümleme çalışmaları ve bu edebiyat dalı üzerinde araştırmalar günümüzde fazla bulunmamaktadır. Bundan dolayı kürtçede bilmeceler üzerinde bir araştırmanın yapılması amaçlanmış ve bu şekilde eksikliğin bir nebze de olsa doldurulması hedeflenmiştir. Bu düşünce ile bilmecelerin tanımlanması ve sınıflandırılması üzerinde durulmuş ve yine önemli noktalar, konu olarak bilmecelerin kuralları üzerinde tartışılmıştır.