Tarihî Türk Yazı Dillerinde Alet İsimleri

Abstract

Çalışmamızda Köktürkçeden Osmanlı Türkçesine kadar olan toplam doksan adet eserin dizin kısımları taranmıştır. Tarihî Türk yazı dilleri Köktürk, Eski Uygur, Karahanlı, Harezm, Altın Ordu, Kıpçak, Memlük Kıpçak, Çağatay, Eski Anadolu ve Osmanlı Türkçesi olarak dönemlere ayrıldı. Eserler taranmaya Köktürkçeden başlandı, Osmanlı Türkçesine kadar sürdürüldü. Kamus-ı Türkî adlı eserde yeni bir alet ismi tespit edilmedi, sadece önceki dönemlerde bulunan kelimelerin bu eserde kullanılıp kullanılmadığı incelendi. Alet isimleri aydınlatma aletleri, bağlama aletleri, bitkiler ile ilgili aletler, boyama aletleri, çocuk uyutma aletleri, delme aletleri, demirci aletleri, denizcilik aletleri, dikim aletleri, dinî merasim aletleri, hayvanlar ile ilgili aletler, işkence aletleri, kazma aletleri, kesme aletleri, kilitleme aletleri, kişisel bakım aletleri, marangoz aletleri, mutfak aletleri, müzik aletleri, oyun aletleri, ölçme aletleri, saklama aletleri, savaş aletleri, serinletme aletleri, tarım aletleri, taşıma aletleri, temizleme aletleri, tıbbî aletler, vurmadövme aletleri, yanıcı-yakıcı aletler, yansıtma aletleri, yapı aletleri ve yazma aletleri olmak üzere 33 farklı sınıfa ayrıldı. 1.297 adet alet ismi tespit edildi. Madde başı sözcüklerin dizini oluşturuldu. Eski Uygur Türkçesi ve Çağatay Türkçesi döneminde müzik aleti isimlerinin diğer dönemlere göre sayıca daha fazla olduğu sonucuna ulaşıldı. Karahanlı Türkçesi döneminde hayvanlar ile ilgili alet isimlerine diğer dönemlere nazaran daha çok ulaşıldı. Memlük-Kıpçak Türkçesi ve Çağatay Türkçesi döneminde denizcilik aleti isimlerinin diğer dönemlere göre daha fazla olduğu tespit edildi. Çalışmamızda yoğun bir şeklide dikim, mutfak, müzik, savaş aletlerine ve hayvanlar ile ilgili aletlere rastlandı. 156 adet dikim aleti, 230 adet mutfak aleti, 96 adet müzik aleti, 150 adet savaş aleti ve 119 adet hayvanlar ile ilgili alet tespit edildi. Buradan hareketle Türklerin giyim kuşam, yeme içme, müzik, hayvancılık ve savaş kültürünün hayli gelişmiş olduğu sonucuna ulaşılabilir.

In our research, the index sections of a total of ninety works from Köktürk Turkish to Ottoman Turkish were examined. The historical Turkish written languages were divided into periods as Köktürk, Old Uyghur, Karakhanid, Khwarezm, Golden Horde, Kipchak, Mamluk Kipchak, Chagatai, Old Anatolian and Ottoman Turkish. To analyse the works started from Köktürk Turkish and continued until Ottoman Turkish. No new tool names were identified in Kamus-ı Türkî, only the use of words from previous periods in this work was analysed. The tool names were categorised into 33 different classes: lighting tools, fastening tools, plant-related tools, painting tools, child sleeping tools, boring tools, blacksmith tools, marine tools, sewing tools, sacramentary tools, animal-related tools, torture tools, digging tools, cutting tools, locking tools, personal care tools, carpentry tools, kitchen tools, musical instruments, game tools, measuring tools, storage tools, war tools, cooling tools, agricultural tools, transport tools, cleaning tools, medical tools, tools used for hitting and beating, lighter tools, reflecting tools, building tools and writing tools. 1.297 tool names were identified. An index of the headwords was created. It was concluded that the number of musical tool names in the Old Uyghur and Chagatai Turkish periods was higher than in other periods. During the Karakhanid Turkish period, animal-related tool names were found more than in other periods. In Mamluk-Kipchak Turkish and Chagatai Turkish period, it was determined that the marine tools names were more than other periods. In our research; sewing, kitchen, musical, warfare and animal-related tools were found extensively. 156 sewing tools, 230 kitchen tools, 96 musical instruments, 150 war tools and 119 animal-related tools were identified. From this point of view, it can be concluded that the Turks had a highly developed culture of clothes, food, music, animal husbandry and warfare.