ŞÎÎRA KIRMANCKÎ (ZAZAKÎ) DE ŞEKIL Û MANA

Abstract

şîîre sey edebîyatê dinya yî edebîyatê kirmanckî de zî cayo muhîm der a. tarîxê Şîire reseno merasîmanê qewmanê tewr verênan yê ke pê dans û muzîkî ameyenê viraŞtiŞ. Î.V. 3000 de qiralo ke bêmergî dime ra Şîyo, meselaya ey bi Şekilo nezim destanê GilgameŞî de nusîyaya. Dima esero tewr verên bi Şekilê nezmî Î.V. 2000 de ziwanê sumerî de nusîyayo. şîîre, raŞtîye bê Şirove, kerraya tewr muhîme ya bingeyê edebîyatî ya. Amancê na xebata ma edebîyatê kirmanckî (zazakî) ra nimûneyanê Şîîranê kirmanckîyan hem kîŞta Şekilî ra hem zî kîŞta mana ra tehlîlkerdiŞ o. Na xebata ma ya ke ma tede de Şîîran ser o vindenê, di beŞan ra awan bena. BeŞê yewinî de ma Şîîre, babetê Şîîran, taybetmendîyê Şekilî yê Şîîran û huneranê edebîyan ser o bi nimûneya dayene xebitîyay. BeŞê dîyinî de ma çend Şîîrê kirmanckî tehlîl kerdî. Tehlîlê nê Şîîran hem bi goreyê Şekilî ra hem zî bi goreyê mana ra ameyî kerdene. Ma ke ê goreyê Şekilî tehlîl kerdî, eynî wext de ma qaydeyanê Şîîran ser o zî vindetî. Zafê nê Şîîranê ke bi nezimê serbestî nusîyayê, qaydeyê ci yê ke xora tede estê ma înan ser o vindetî. Ma ke goreyê Şekilî nuŞtî dima, ma kîŞta mana ra nînan ser o vindetî. Ma kîŞta mana ra tehlîlî goreyê dinyaya ruhê Şaîran, meselê ke pêverê (karŞılık) ci bîyo, bi Şexsî yan zî komelkî goreyê tesîrkerdiŞê înan nuŞtî. Babetanê edebîyatî rê sey îlawekerdiŞê ziwanî, ma Şênê nê xebatan sey nimûne bidê. Berhemê ke Şaîrî ra vejîyayî tepîya ganî hoke-hoke bivirazîyê û bibê malê cuya edebîyatî.Şiir dünya edebiyatında olduğu gibi Zaza edebiyatında da çok önemli bir yere sahiptir. şiir tarihi, eski kavimlerin Şölenlerinde dans ve müzik ile başlamış ve günümüze kadar çeşitli türlerde, yapılarda gelmiştir. Milattan önce 3000 yıllarında ölümsüzlüğün peşine düşen kralın hikayesi nazım Şeklinde Gılgamış destanında yazılmıştır. Sonra ilk eser nazım Şeklinde ilk eser milattan önce 2000 yıllarında Sümer dilinde yazılmıştır. şiirin edebiyatın çok önemli temel taşlarından biri olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Bu çalışmamızın amacı Zaza edebiyatından Şiir örneklerini biçim ve anlam yönünden tahlil etmektir. Şiirler üzerine yaptığımız bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Şiir, Şiir türleri, Şiirin biçimsel özellikleri, edebi sanatlar üzerinde durarak Şiirlerden örnekler verdik. İkinci bölümde ise Zaza edebiyatının Şairlerinden birkaç tanesinin bazı Şiirlerini tahlil ettik. şiir tahlillerini yaparken Şiirleri hem biçim hem de anlam yönünden inceledik. Biçim yönünden Şiirleri incelerken bazı Şiir kurallarını ya da Şiirin yazılış Şekli üzerinde durduk. Genellikle serbest nazım Şekilleriyle yazılan bu Şiir örneklerinde var olan Şekil özelliklerini değerlendirdik. Seçtiğimiz bu Şiirleri Şekil olarak değerlendirdikten sonra anlam yönünden de değerlendirdik. Anlam bakımından değerlendirmelerimizi genellikle Şairin ruh dünyasını tahlil etmeye çalışarak karşılaştığı olayları, kişisel ya da toplumsal olarak etkisinde kalmış olabileceği meseleleri yorumlayarak yaptık. Eserlerin Şairden çıktıktan sonra ilmek ilmek dokunarak edebiyat dünyasına kazandırılması gerekmektedir. Edebiyat türlerinin dile katkısını bu tür çalışmalarla örneklendirebiliriz.