İran'da Nasirüddin Şah Dönemi (1848-1896)

Abstract

Bu tez, 19. yüzyılın ikinci yarısında İran tahtına oturan Nasırüddin Şah'ın uzun süren hükümdarlığı boyunca yürüttüğü reform girişimlerini, merkeziyetçilik politikalarını ve dış ilişkilerdeki yönelimlerini çok katmanlı bir dönüşüm süreci içinde ele almaktadır. Şah'ın siyasal tarzı, reform çabaları ve iktidarını pekiştirme stratejileri kurumsal yeniden yapılanmayı önceleyen bir yön taşımış; ancak toplumsal direnç, dış müdahaleler ve idari yapının kırılganlığı bu girişimlerin etkisini sınırlamıştır. Çalışma, devlet aygıtında hedeflenen yapısal dönüşümleri; toplumsal eşitsizlik, kültürel gerilimler ve modernleşmenin sınırlı toplumsal yankıları eşliğinde tartışmaktadır. Ayrıca büyük güçlerle kurulan diplomatik ilişkilerin yalnızca siyasi dengeleri şekillendirmekle kalmayıp, ekonomik bağımlılığı artırarak toplumsal huzursuzluğu derinleştirdiği ortaya konmuştur. Nasırüddin Şah bu çalışmada, dönemin dönüşüm dinamiklerine yön veren etkili bir özne olarak ele alınmaktadır. Onun iktidarı, İran'ın geç-modernleşme sürecini kavramak açısından güçlü bir çözümleme ekseni sunmakta; bu sürece içkin olan yapısal açmazları ve tarihsel imkanları birlikte anlamayı mümkün kılmaktadır.This dissertation examines the reform initiatives, centralization policies, and foreign policy orientations pursued by Nāṣer al-Dīn Shāh throughout his long reign during the second half of the 19th century, situating them within a multilayered process of transformation. The Shah's political style, reformist ambitions, and strategies for consolidating power reflected an intent to reconstruct the state apparatus; yet these efforts remained constrained by social resistance, external pressures, and the fragility of administrative structures. The study analyzes the envisioned structural changes in the state apparatus in relation to patterns of social inequality, cultural tensions, and the limited societal reception of modernization. It also demonstrates how diplomatic engagements with major powers not only reshaped the political balance but also intensified economic dependency and deepened social unrest. In this context, Nāṣer al-Dīn Shāh is approached as a pivotal agent who actively shaped the dynamics of transformation in his time. His reign offers a critical analytical framework for understanding the opportunities and limitations embedded in Iran's late modernization process.