VERNAKÜLER İLE İNŞA EDİLEN KOLEKTİF BELLEK

Abstract

Gündelik hayatta inşa ettiğimiz toplumsal gerçeklikler bizi yeniden üretir. Kolektif bellek, inşa edilen bu toplumsal gerçekliklerle oluşmaktadır. Bu çalışmada, kolektif bellek ile onu oluşturan toplumsal gerçekliklerden biri olan vernaküler arasındaki ilişki ele alınmakta vekonuya geleneksel konut fotoğrafları ile oluşturulan geçmiş imgesi üzerinden yaklaşılmaktadır. Benjamin'in ifade ettiği gibi; "Geçmişin gerçek imgesi uçucudur". O imgeyi ele geçirmeye çalışmak ise geçici karakterde olması gereken tarihsel gerçekliği sabitlemeye çabalamaktır. Bu ise hatırlama eylemini netleştirmek ya da hatırlananları pasifleştirmek istemek olarak yorumlanabilir. Türkiye'de vernaküler söylemlerin benzer amaçlar için kullanıldığı söylenebilir. Bu söylemlerde genellikle, geleneksel konutlarda geçen yaşama duyulan özlem ifade edilmektedir. Tarihsel olarak bakıldığında söz konusu evlerde yaşamanın, o günün insanları için olumsuz ya da zor denebilecek özellikleri olduğu bilinmektedir. Ancak söylemlerde ya evlerin olumlu yönleri seçilerek ya daevlere sonradan olumlu özellikler atfedilerek bunlar hatırlanmaktadır. Kısaca, nostaljik bir imge olarak görülen bu evlerle birlikte geçmiş idealize edilmektedir. Pratikte değişime açık ve yenilikçi kişiler, vernaküler söylemlerde bunun tam tersini ifade edebilmektedir. Bu durum günümüzde başka biçimlerde devam etmektedir. Örneğin son zamanlarda gündelik hayatımızda çok yer kaplayan sosyal medyada yer alan kimi paylaşımlarda bu durum görülebilmektedir. Mimarlık alanından ya da alan dışından, kurumsal ya da bireysel olabilen bu paylaşımlarda, geleneksel konut fotoğraflarıyla birlikte bu konutlarda bir zamanlar olduğu tahayyül edilen yaşam şekline ya da bu konutları inşa etme bilgisine duyulan hayranlık sıkça ifade edilmektedir. Bunlar, bugünün dünyasından yakınmak için yaygın araçlara dönüşmüştür. Çalışmada bu durum önemsenmekte ve bunun nedenleri üzerine düşünülmektedir. Vernaküler aracılığıyla tahayyül edilen geçmiş üzerine düşünmek için Orhan Cem Çetin'in "Aile" (2016) isimli bir fotoğraf çalışması yol gösterici olabilir. Çetin bu çalışmasında, günümüzde eskicilerde sıklıkla rastlanan siyah-beyaz aile fotoğraflarından birine kimyasal işlem uygulamıştır. Fotoğrafa yapılan bu müdahale, fotoğraftaki aile gibi ailenin fotoğrafının da değişiminin devam ettiğini ve her şeyi olduğu gibi fotoğrafın gerçekliğini de toplumsal olarak inşa ettiğimizi hatırlatmaktadır. Bu hatırlatma, geçmişi idealize etmek amacıyla bir nostalji nesnesi olarak kullanılan vernaküler için de yapılmalıdır.