RÊJEYA BIKARANÎNA DENGAN DI DEVOKA DIHÊ DE

Abstract

Armanca vê xebatê tesbîtkirina rêjeya dengan ya devoka Dihê (Sert) ye. Ji bo tesbîtkirina dengan, çîrokên ku li wê herêmê tên vegotin hatine berhevkirin û ji wan hatiye îstîfade kirin. Piştî ku çîrok hatine qeydkirin û nivîsîn, ji dengê “a”yê heta dengê “z”yê rêjeya bikaranîna dengan hatine tesbîtkirin û bi awayekî îstatîstîkî hatine nişandayîn. Di vê xebatê de tesbîta rêjeya dengên bikirp û bêkirp ku ji herfên “a, ç, e, h, k, l, r, p, t, x” pêk tên, hatiye kirin. Her wiha tesbîta rêjeya dengên serê peyvan jî hatiye kirin û bi îstatîstîkan hatiye nîşandayîn. Encamên rêjeya dengan ên van çîrokan, bi rêjeya giştî ya dengên kurmancî re hatine rûberkirin. Piştî rûberkirina rêjeya herêma Dihê û rêjeya giştî ya dengên kurmancî, dengên ku rêjeya wan nêzî hev û dûrî hev hatine nirxandin û şîrovekirin.

Bu çalışmanın amacı Eruh ( Siirt ) ağzı seslerinin oranlarının tepitidir. Seslerin tespiti için, bu yörede anlatılan masallar toplanmış ve bunlardan istifade edilmiştir. Masallar kaydedilip yazıldıktan sonra ‘a’ sesinden ‘z’ sesine kadar seslerin kullanılma oranları tespit edilmiş ve istatistiksel bir şekilde gösterilmişlerdir. Bu çalışmada “a, ç, e, h, k, l, r, p, t, x” harflarinden oluşan aksanlı ve aksansız seslerin oranlarının tespiti yaılmıştır. Bunun yanında seslerin kelime başındaki oranları da tespit edilmiş ve istatistiksel olarak gösterilmiştir. Bu masalların ses oranlarının sonuçları, kurmacî seslerin genel oranlarıyla karşılaştırılmıştır. Sonra Eruh yöresi oranları ve Kurmancî seslerin genel oranlarının karşılaştırması, oranları birbirine yakın ve uzak olan sesler değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır.