MARDİN ÇARŞILARININ TARİHÎ VE MİMARÎ ÖZELLİKLERİNE DAİR TESPİTLER

Abstract

Mardin’de tescilli beş adet ve henüz tescili gerçekleştirilmeyen üç adet çarşı ile toplamda sekiz çarşı araştırmaya konu olmuştur. Çalışmada, Aktarlar, Ayakkabıcılar, Bakırcılar, Çarıkcılar, Marangozlar, Tellallar, Revaklı ve Zahireciler çarşılarının plan, mekan, malzeme-teknik ve süsleme bakımından mimari özellikleri üzerine genel değerlendirmeler yapılmıştır. Uzun bir dönem içinde oluşmuş Anadolu ticaret mimarisinin gelişim halkalarından olan bu çarşılar, bölgesel mimari anlayış çerçevesinde farklı karakterlerle karşımıza çıkmaktadır. Çalışmanın amacı; Mardin ticaret merkezinde tarihî kimliğe sahip çarşıların tarihsel süreç içindeki oluşumu, gelişimi ve değişimini tespit etmek, işlevini yitirmekte olan bu çarşıların mimari özelliklerini belirlemektir. Çalışmamız konuyla ilgilenen başka araştırmacıların faydalanabileceği bir kaynak olacağı için de ayrıca önemlidir. Mardin çarşılarının, şehrin coğrafi özellikleri çerçevesinde Ulu Cami ve etrafında üstü açık çarşılar olarak, sokak dizilişleri şeklinde geliştikleri tespit edilmiştir. En erken, Artuklu Dönemi’ nde şekillenmeye başladığını düşündüğümüz bu çarşılar, süslemeden uzak, tonoz sistemiyle örtülmüş ve zamanla yan yana dükkanların dizilişiyle sonradan birbiri ile organik bağı kurulmuş arastalar şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Çarşılarda, aynı veya birbirine yakın işkollarına mensup meslek zümrelerinin ayrı birer arastada yer aldığı görülmektedir.

The subject of the study is a total of 8 bazaars in Mardin. The study made general evaluations on the architectural characteristics of the bazaars (Aktarlar, Ayakkabıcılar, Bakırcılar, Çarıkcılar, Marangozlar, Tellallar, Revaklı and Zahireciler) in terms of layout, space, material-technique and decoration. These bazaars are one of the developmental stages of the Anatolian commercial architecture that formed over a long period of time and have different characteristics within the framework of regional architectural understanding. The aim of this study is to identify the physical texture of the trade zone and historically determine the formative, developmental and transformative stages and architectural characteristics of the bazaars, which are losing their function, in Mardin trade center. We believe that this study will be of interest to researchers who are interested in this subject matter. Developed in line with the geographical features of the city, the Mardin bazaars were open-air bazaars lining up the flanks of streets located in and around Grand Mosque. These bazaars are believed to have first emerged during the Artuqid era. They were devoid of any kind of decoration. They were roofed with a barrel vault and became organically connected with each other with the lining up of shops side by side over time. Craftsmen of the same or similar occupational groups carried out their trade on separate streets.