BERAWIRDKIRINA ŞEREFNAMEYA ŞEREFXANÊ BEDLÎSÎ Û ŞEREFNAMEYA MENZÛM A CEGERXWÎN

Abstract

Şerefxanê Bedlîsî ji bo dîroka Kurdan winda nebe û bigihîje neslên pêşî di sedsala XVI. de kitêba xwe ya Şerefnameyê nivîsiye ku cara yekem dîroka Kurdan ji aliyê Kurdekî ve bi berfirehî hatiye nivîsîn. Serdema tê de jiyaye bûye şahidê peywendiya Sefewî û Osmaniyan. Ji aliyê din ve Cegerxwîn helbestvanê sedsala XX. e û di dîrok û edebiyata Kurdan de helbestvanê herî bi nav û deng e. Di berhemên wî yên curbicur de dîroka Kurdan rengvedaye. Cegerxwîn, di serdema tê de jiyaye bûye şahidê her du şerên cihanê û gelek bûyerên siyasî û civakî yên din. Berhema xwe ya Şerefnameya Menzûm li ser bingeha Şerefnameyê bi çil û pênc menzûmeyên nivîsandiye. Di vê xebatê de Şerefname û Şerefnameya Menzûm hatine berawirdkirin û hêmanên naveroka wan bi awayekî înterdîsîplîner hatine analîzkirin. Her du berhem jî di bin bandora rewşa siyasî û civakî ya sedsala tê de hatine nivîsandin de hatiye nirxandin û ev yek bûye pirsgirêka xebata me. Xebat ji destpêk û ji sê beşan pêk hatiye. Di beşa yekem de jiyan û berhemên herdu nivîskaran cih girtine. Di beşa duyem de di bin bandora kîjan rewşa siyasî û civakî de hatine nivîsandin hatiye diyarkirin. Di beşa sêyem de herdu behrem ji aliyê ziman, naverok û termînolojiyê ve hatiye tehlîlkirin. Di heşt kategoriyan de termînolojiya berheman hatiye derxistin. Di gelek cihan de peywendiya dîrok û edebiyatê berbiçav bûye ku Cegerxwîn pirî caran xwestiye bi behskirina bûyer û kesayetiyên dîrokî xwe serbilind bike û rihê neteweyî bi vî awayî vejîne. Di van menzûmeyên wî de tê dîtin ku dîrok bi helbestê re bûye yek û peywediyeke xurt di navbera wan de çêbûye. Hebûna vê bingehê destûrê daye ku Şerefnameya Şerefxan û Şerefnameya Menzûm a Cegerxwîn hem ji aliyê jiyan, berhem, fikr û ramanên nivîskarên wan hem jî ji aliyê naverok û teşeyê ve bên berawirdkirin. Bandora Şerefnameyê li ser Şerefnameya Menzûm çi ye, bi çi awayî tê de cih girtiye bi vê xebatê hatiye tespîtkirin.Şerefxanê Bedlîsî, Kürtlerin tarihinin kaybolmaması ve gelecek nesillere aktarılması için XVI. yüzyılda Şerefname adlı kitabını yazmıştır. İlk kez Kürt tarihi bir Kürt tarafından geniş bir şekilde kaleme alınmıştır. Fakat Şerefxan, kitabın yazımında Fars dilinin atmosferi altında kalmıştır. Diğer taraftan Cegerxwîn XX. yüzyıl şairidir ve Kürt tarih ve edebiyatında oldukça meşhurdur. Onun çeşitli eserlerinde Kürt tarihinin yansımaları görülür. Cegerxwîn, yaşadığı dönemde iki dünya savaşına ve daha birçok siyasi ve sosyal olaya şahit olmuştur. Cegerxwîn, Menzûm Şerefnamesi’nde Şerefname’yi temel alarak kırk beş menzûme yazmıştır. Bu çalışmada Şerefname ve Menzûm Şerefname adlı eserler karşılaştırılmış ve içeriklerindeki unsurlar interdisipliner bir şekilde analiz edilmiştir. Çalışmamızda her iki eser de yazıldıkları yüzyılın siyasi ve toplumsal durumunun etkisi altında değerlendirilmiştir ve bu durum çalışmanın problematiğini oluşturmuştur. Çalışma giriş kısmı ve üç bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde her iki yazarın yaşam ve eserleri yer almıştır. İkinci bölümde eserlerin hangi siyasi ve toplumsal olayların etkisiyle kaleme alındığı belirtilmiştir. Üçüncü bölümde her iki eser dil, içerik ve terminoloji bakımından karşılaştırılarak içerikleri tahlil edilmiştir. Sekîz kategorideeserlerin terminolojisi çıkarılmiştır. Tarih ve edebiyat arasındaki ilişki gözler önüne serilmiştir. Cegerxwîn çoğu zaman tarihi şahsiyet ve olaylardan söz ederek onlarla gururlanma ve ulusal ruhu bu şekilde diriltme yoluna gitmiştir. Onun bu manzumelerinde, tarihin şiirle birleştiği ve aralarında güçlü bir bağın oluştuğu görülmüştür. Bu yapının varlığı Şerefxan’ın Şerefname’si ile Cegerxwîn’in Menzûm Şerefnamesi’ni hem yazarlarının yaşam, eser, fikir ve düşünceleri açısından hem de eserlerin içerik ve şekilleri açısından karşılaştırılma imkânı vermiştir. Şerefxan’ın eserinin Cegerxwîn’in eserine olan etkisini anlamamıza da katkı sağlamıştır.Sharaf-al Din Bitlisi, wrote Sharafname in sixteen century to pass down the history of Kurds and not let it be forgotten. It was the first time that Kurdish history had first been narrated widely by a Kurdish. However Sarafhan had been under the influence of Persian Language while writing the book. On the other hand, Cegerxwin is twentieth century poet and he is famous in Kurdish Literature and History. The effect of Kurdish history can be seen in Cegerxwin’s various works. He focussed on the oppression, captivity, pain that his nation suffer and he also witnessed two world wars and many social and political events. In Cegerxwin’s Menzum Sharafname, he wrote forty five poems that based on Bitlisi’s Sharafnama. In this study the Sharafnama and Cegerxwin’s Sharafnama are compared and the elements of them were analyzed in an interdisciplinary method. Both works has been evaluated in terms of the effects of the society and political events in their century and that evaluation came up with the problem of the study. Thestudy consists of an introduction and three main parts. In the first part, both writers’ personality and life was mentioned. In second part, the political and social events that influenced the works were stated. In the third part, both works have been compared in terms of language, content and terminology and content of the texts has been analyzed. Terminology was made in 8 categories. In many parts the relation of history and literature has been observed. Because Cegerxwin, mostly, chose revitalizing his nation’s soul by narrating historical figures (people) and events and feeling proud of them. It is seen that Poetry and History strongly bounded each other in his poems. That bound enables these two works to be compared in terms of both the ideas, personality, life of writers and content, form of works and we will be able to explain. What is the effect of Menzume (Poem) of Sharafnama on Cegerxwin’s Menzume of Sharafnama and How Sharafnama is involved in Menzume (Poem) of Sharafnama.