Zemahşerî'nin El-Keşşâf'ında Kinayenin Kullanımı ve Amaçları

Abstract

Kinaye, Arap dilinde belagat sanatlarından biridir. Buna bağlı olarak Kur'an'da geçen kinayeler de zihinsel, duyusal ve dolaylı bir anlamın ifadesidir. Zira duyulara ve vicdana hitap, ruha en yakın ve tesir gücü en kuvvetli yoldur. Bu çalışmada Kur'an'da yaygın bir şekilde kullanılan kinaye üslubu, Zemahşerî'nin el-Keşşâf tefsiri esas alınarak ele alınmıştır. Tefsiri, ehl-i sünnet arasında da büyük bir kabul gören ancak Mutezileden kabul edilen bir âlimin görüşüne göre kinayenin nasıl yorumlanıp ele alındığı, merak konusu olmasının yanı sıra ayetlerin doğru anlaşılması açısından da ehemmiyet arz etmektedir. Araştırma, Zemahşerî'nin el-Keşşâf'ı doğrultusunda, Kur'an'da kullanılan kinayelerin amaç ve anlam açısından kullanma yöntemlerini ortaya koyması ve kinayenin işlevsel ve davranışsal yönlerine ışık tutması bakımından önceki çalışmalardan ayrılmaktadır. Buna göre çalışmada Zemahşerî'nin hayatı ve el-Keşşâf'ı kısaca ele alındıktan sonra belagatte kinaye konusu işlenmiştir. Ayrıca kinaye içeren ayetler, el-Keşşâf bağlamında değerlendirilmiş ve buna göre kinayenin ayetlerin anlamı üzerindeki etkisi ortaya konmuştur. Araştırma, pek çok önemli neticeye varsa da en önemlileri arasında, kinayeli ifadelerin toplumsal, ahlaki ve psikolojik olmak üzere çeşitli yönlere işaret ettiği, Yüce Allah'ın mu'ciz ifade kudretini ve mutlak ilmini gösterdiği ve çoğu ayetlerde tehdit, korkutma, arkadaşlık, bağışlama ve merhameti ifade ettiği yer almaktadır. Zemahşerî'nin, kinayeyi Mu'tezile mezhebine hizmet edecek şekilde kullandığı da çalışmada varılan neticeler arasındadır.

Allusion is one of the rhetorical arts in the Arabic language. Accordingly, the allusions in the Quran are also expressions of a mental, sensory and indirect meaning. Because appealing to the senses and conscience is the closest and most influential way to the soul. In this study, the style of allegory, which is widely used in the Qur'an, is discussed based on Zamakhshari's Kashshaf commentary. His interpretation, how the metaphor is interpreted and handled according to the opinion of a scholar who is widely accepted among the Ahl as-Sunnah but is accepted as a Mutazila, is not only a matter of curiosity but also important in terms of understanding the verses correctly. The research is different from previous studies in that it reveals the methods of using metaphors in the Qur'an in terms of purpose and meaning in line with Zamakhshari's Kashshaf and sheds light on the functional and behavioral aspects of metaphor. In this direction, after briefly discussing Zamakhshari's life and Kashshaf, the subject of metaphor in rhetoric is discussed. In addition, verses containing metaphor are evaluated in the context of Kashshaf and accordingly, the effect of metaphor on the meaning of the verses is revealed. The research has reached many important conclusions, but the most important ones are that allegorical expressions point to various aspects, including social, moral and psychological aspects, that they show the miraculous power of expression and absolute knowledge of Allah Almighty, and that in most verses they express threats, intimidation, friendship, forgiveness and mercy. Among the conclusions reached in the study is that Zamakhshari used the metaphor in a way that served the Mutazila school of thought.