TEXEYYULA NASNAMEYA NETEWEYÎ DI OTOBIYOGRAFIYÊN REWŞENBÎRÊN KURD DE (1908-1960): EKREM CEMÎLPAŞA, KADRÎ CEMÎLPAŞA, NÛRÎ DERSÎMÎ

Abstract

Rewşenbîr bi xebat û çalakiyên xwe yên entelektuel di avakirina nasnameya neteweyî de xwedî cihekî girîng in. Parçeyên çandî yên ku nasnameya neteweyî li ser tê avakirin, encama xebatên rewşenbîran e. Ligel vê bi çalakiyên propagandayê dikin ku nasnameya neteweyî di nava girseyên mezin de berbelav bibe. Ji ber van şertê hebûna nasnameya neteweyî ya modern di serî de hebûna entelîjansiya ye. Rewşenbîriya modern a kurdî di dawiya sedsala 19an de li Stenbolê derket holê û di pêşxistina nasnameya kurdî ya modern de roleke aktîf leyst. Van rewşenbîrên serdema pêşîn ku bi avabûna komara Tirkiyê re radeyeke mezin derketin derveyê welat, li vir xebatên xwe yên rewşenbîrî domandin. Bi lêkolînên li ser ziman, folklor, dîrok û edebiyata kurdî lîteraturek mezin afirandin ku otobiyografiyên wan jî beşek ji van xebatan e. Otobiyografî ew berhem in ku ji desta pêşîn jiyana mirov vedibêjin. Nivîskar di otobiyografiyên xwe de cî didin bûyerên jiyanê yên ku ji bo wan watedar û girîng in. Di otobiyografiyên ku ji aliyê rewşenbîrên Kurd ve hatine nivîsandin de nivîskar behsa têkoşîna nasnameya neteweyî û helwest û xebatên xwe yên di riya vê têkoşînê dike. Di vê xebatê de ku otobiyografyên Ekrem Cemîlpaşa, Kadrî Cemîlpaşa û Nûrî Dersîmî tê de cih digire, di otobiyografiyê her sê rewşenbîran de texeyyula nasnameya neteweyî dê were vekolîn. Texeyyula nasnameya neteweyî, têkoşîna nasnameyê û kifşa nasnameya neteweyî di vegotinên otobiyografîk de çawa derbûye, tê nîqaşkirin.

Aydınlar entelektüel çalışmaları ve eylemleriyle ulusal kimliğin inşasında önemli bir konuma sahiptirler. Ulusal kimliğin üzerine inşa edildiği kültürel parçalar entelektüel çalışmaların bir sonucudur. Aynı zamanda aydınlar ulusal kimliğin geniş kitlelere yayılmasını sağlayan propaganda faaliyetlerinde de bulunurlar. Bu yönleriyle modern ulusal kimliğin varlık şartı öncelikle bir entelijansiyanın varlığıdır. Modern Kürt entelijansiyası 19. Yüzyılın sonlarında İstanbul'da ortaya çıktı ve modern Kürt kimliğinin gelişiminde aktif bir rol üstlendi. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması ile beraber büyük oranda yurt dışına çıkan bu erken dönem aydınları entelektüel çalışmalarına burada devam ettiler. Kürt dili, folklorü, tarihi ve edebiyatı ile ilgili çalışmalar ile geniş bir literatürün oluşmasını sağladılar, yazdıkları otobiyografiler de bu çalışmaların bir parçasıdır. Otobiyografiler kişinin hayatını birinci ağızdan anlattığı eserlerdir, yazarlar kendileri için anlamlı olan ve önemli gördükleri yaşam olaylarına yer verirler otobiyografilerde. Kürt aydınları tarafından yazılan otobiyografiler de yazarlar yoğunlukla ulusal kimlik mücadelesi ve bu mücadele içindeki konumları ve çalışmalarını anlatırlar. Ekrem Cemilpaşa, Kadri Cemilpaşa ve Nuri Dersiminin otobiyografilerini kapsayan bu çalışmada her üç aydının otobiyografilerinde ulusal kimlik tahayyülü incelenmektedir. Ulusal kimliğin keşfi, kimlik mücadelesi ve aydınların kürtlük algısının otobiyografik anlatılara nasıl yansıdığı ele alınmaktadır.