BINYAT Û RASTNIVÎSÎNA LÊKERAN DI BERHEMÊN RÊZIMANÊ YÊN KURMANCÎYA BAKUR DE

Abstract

Rêziman wek hêman û stûneke girîng a zimanê nivîsînê ya zimanekî tê hesibandin û ji ber ku şayesandin û peyitandina rêzikên zimên jî li xwe digire, ew bi rola rêbera zimanekî radibe. Di gel vê yekê, gava bi çavekî hûrbînî li pirtûkên rêzimanên kurmancî tê nihartin, tê dîtin ku ne tenê di warê mijarên taybetmend de, her wisan di biwara hin mijaran de ku ew wek ên sereke tên pejirandin, zimannas û rêzimannas ne li hev in û di navbera wan de nêrînên cuda yên berbiçav xwe tafilê didin der. Mîna mijarên cureyên bêjeyan, cureyên lêkeran û ji aliyê binyatî ve senifana lêkeran. Di vê xebatê de li ser yazdeh rêzimanên zaravayê kurmancî tê rawestandin û bal li ser warên cureyên bêjeyan (beşên axaftinê), lêker, ji aliyê binyatî ve senifana cureyên lêkeran (tevî mînakên lêkeran ku ji bo wan hatine pêşkêşkirin) û rastnivîsîna lêkeran ên di rewşa raderî û navdêrî de tê kêşandin. Ji ber ku ev berhem bi rêbaza rêzimana klasîk hatine amadekirin, bi heman rêbazê tiwêjandin li ser wan tê kirin. Li ser warên ku bûne mijara xebatê, ji nû ve senifanek der barê cureyên lêkeran ên ji aliyê binyatî de tê kirin û bi navê lêkerên veqetînbar jî senifanek li wan tê zêdekirin ku bi awayekî serbixwe di tu rêzimanê de cih ji van re nehatiye veqetandin. Ji bo çareserkirina kêşeyên rastnivîsîna lêkeran ên di rewşa raderî û navdêrî de jî, rêzikên ku li gorî rêzimana kurmancî hatine peyitandin tên pêşkêşkirin.

Dil bilgisi, yazılı bir dilin önemli öğe ve sütunlarından bir olarak kabul edilmekte ve bir dilin tasviri ile dilin kurallarının tespitini içerdiği için de o dilin rehberi olarak görülmektedir. Buna karşın, eleştirel bir gözle Kurmancça dil bilgisi kitaplarına bakıldığında sadece spesifik konularda değil genel kabul gören bazı konularda da dil bilimciler ile gramercilerin uzlaşmadığı ve aralarındaki bariz görüş ayrılıkları hemen göze çarpacaktır. Sözcük türleri, fiil türleri ve yapı bakımında fiil türlerinin sınıflandırılması konuları gibi. Bu çalışmada on bir Kurmancça dil bilgisi çalışması ele alınıp sözcük türleri, fiiller, yapı bakımından fiil türlerinin sınıflandırılması (onlar için örnek olarak verilen fiiller de dahil olmak üzere) ve fiillerin mastar ile isim halindeki imla konularına dikkat çekiliyor. Bu çalışmalar, klasik gramer yöntemiyle hazırlandıkları için aynı metotla ele alınıp inceleniyor. Çalışmaya konu olan alanlarla ilgili yapı bakımında fiil türleri hakkında yeni bir sınıflandırma yapılarak ayrılabilir fiiller adıyla da yeni bir sınıflandırmaya gidiliyor ki bağımsız bir ad altında hiçbir gramer çalışmasında bunlara yer verilmemiştir. Mastar ve isim haldeki fillerin yazım sorununu çözme konusunda ise Kurmancça dil bilgisine uygun tespit edilen kurallar da çalışmada sunuluyor.