LATÎNÎZEKIRINA “KİTABÛ NEZHETU’NNUFÛS” A MELE MIHEMED NURÎ (BEŞ II.)

Abstract

Wekî ku di hemû nesîhetnameyan de armanc û nîyet şîretdayîn e. Her wiha, di berhema me ya bi navê Kîtabû Nezhetu’n-Nufûs a Mele Mihemed Nurî de jî armanc û nîyet şîretdayîn e. Nivîskar bi awayekî hosteyî û bi zimanekî rojane û edebî dixwaze mijara xwe bi xwendevanan bide fêhmkirin. Nivîskarê berhemê ewladê Resûl Seyyîd Mele Mihemed Nûrî ji gundê Mîrzebegan e. Navê bavê wî Mele Evdila ye. Di sala 1894’an de li gundê Sînanê ku li rojavayê Êlihê dikeve ji dayik bûye. Li medreseyên wek Sînanê, Dîyarbekirê, Gozelşêxê, Cirzê û Dêrika Çîyayê Mazî xwendiye. Seyda ‘umrê xwe di medreseyan de bi perwerdeya feqîyan û mutala’a kitêbên ‘ilmî de derbas kiriye. Li gelek cîyan meletî kiriye. Yek ji van cîyan jî Hecî ’Îsê ku girêdayî Dîyarbekirê ye. Seyda li vir 50 sal meletî kirîye. Di sala 1977’an de li vî gundî wefat kiriye û li goristana Seyfulmulûk hatiye definkirin. Gelek berhemên menzûm nivîsîye. Navên berhemên wî ev in: Kîtabul ‘Îsra-î Wel Mî’rac, mî’racîye ye, 138 rûpel e. Durrul Yetîm, ev berhem winda ye, lê, perçekî ji benda çardehem li ber dest e. Berhem dî der heqê mersîya Hazretî Huseyn da ye. Her wiha ev perçe jî ji alîyê mele Zeynelabîdîn ve hatîye çapkirin. Dîwana Seyda jî berhemek din e. Ev berhem sed û bîst rûpel e. Bî veznek selis û fesîh hatîye nezîmkirin. A çaremîn Kitêba Fiqhê ye. Ew jî li ser mezhebê Îmamê Şafi’î ye. Berhema Seyda ya dawîn ku me li ser xebat kiriye jî Nezhetu’n-Nufûs e. Ev berhem nesîhet û şîretî ye. Seyda di 1960’î de ev berhema menzûm qedandiye. Berhem di sala 2004’an de ji hêla Zeynelabidîn Amidî ve li Çapxaneya Diyarbakır Söz’ê hatiye çapkirin. Bi kurtî mijara berhemê ev e: Lehengê sereke yê berhemê Tacir ‘Elîyê Hesen, guh li wesiyeta bavê xwe nake û bi mirovên nebaş re hevaltîyê dike û dikeve nav têkilîyên bêkêr. Lê wekî her tim dawîya van hevaltî û têkilîyên bi mirovên nebaş û bêkêr re poşmanî ye, aqûbeta ‘Elî jî tije poşmanî û perîşanî ye. Ne tenê ‘Elî, malbata wî jî ji vê perîşanîyê têra xwe par digire. Piştî perîşanî û poşmanîyan, bi emrê Xwedayê Te’ala, bi alîkarîya dostê bavê xwe û bi navbeynkarîya cin û perîyan dawî li perîşanîya ‘Elî û malbata wî tê.

Nasihatname türü eserlerin genel amacı ve niyeti öğüt vermektir. Keza, Mele Mihemed Nurî’nin Kîtabû Nuzhetu’n-Nufûs adlı eserinde de amacı öğüt vermektir. Yazar büyük bir ustalık ve gündelik bir dille ancak edebi şekilde bu konuyu okuyucularına anlatmak istemiştir. Kitabın yazarı Evlad-ı Resul Seyyid Mele Mıhemed Nuri, Mirzebagan köyündendir. Babasının adı Mele Evdıla’dır. 1894 yılında Batman ilinin batısında yer alan Sinan köyünde doğmuştur. Sinan, Diyarbakır, Güzelşeyh, Cırze ve Derik medreselerinde eğitim görmüştür. Seyda hayatını medreselerde talebe yetiştirmekle ve ilmi kitapların mütalaasıyla geçirmiştir. Birçok yerde imamlık yapmıştır. Bu yerlerden biri de Diyarbakır’a bağlı Hecî ‘Îsê köyüdür. Seyda burada 50 yıl imamlık yapmıştır. 1977’de burada vefat etmiş ve Seyfulmulük kabristanına defnedilmiştir. Birçok manzum eser yazmıştır. Eserlerinin isimleri şunlardır: Kîtabul Îsra-î Wel Mî’rac, konusu Mi’ractır. 138 sayfadır. Durril Yetîm ise kayıptır. Ancak esertin 14. Bendi mevcuttur. Bu eser Hazreti Hüseyinin hakkında bir mersiyedir. Keza bu eser de Mele Zeynelabidin tarafından basılmıştır. Dîwan ise Seydanın diğer bir eseridir. Bu eser de 120 sayfadır. Akıcı ve fasih manzumdur. Dördüncüsü de Kitêba Fiqhê adlı eserdir. Bu eserde İmam-i Şafii fıkhı üzerinedir. Bizim de üzerinde çalıştığımız, Seydanın son eseri olan Nezhetun-Nüfûs’ün konusu ise nasihattır. Seyda bu manzum eserini 1960 yılında tamamlamıştır. Eser 2004 yılında Zeynelabidin Amidi tarafından Diyarbakır Söz Yayınevi’ne bastırılmıştır. Kısaca eserin konusu şudur: kitabın başkahramanı tüccar Hasan Oğlu Ali, babasının vasiyetini dinlemeyerek kötü insanlarla arkadaşlık yapar ve faydasız ilişkilere girer. Her zaman olduğu gibi bu faydasız, kötü arkadaşlık ve ilişkilerin sonu pişmanlıktır. Ali’nin de akibeti pişmanlık ve perişanlıktır. Yalnızca Ali değil, ailesi de bu perişanlık ve pişmanlıktan nasibini almıştır. Bu perişanlık ve pişmanlıkların sonunda Allah’ın emri, babasının dostlarının yardımları ve cin ve perilerin aracılığıyla bu perişanlıkları son buluyor