DEVLET VE YEREL İKTİDAR ÖRNEĞİNDE HAKKARİ HÜKÜMETİ

Abstract

Osmanlı Devleti’nin Safevîlere karşı yaptığı Çaldıran Savaşı sonrasında kurulan Osmanlı-Kürt ittifakının önemli sonuçlarından biri, idari ve siyasi açıdan “yurtluk-ocaklık” ile “hükûmet” gibi daha önce var olan sistemlerin yeniden ortaya çıkmasıdır. Bu yönetim sistemiyle beraber Kürtlerin geleneksel yönetimlerine müdahale edilmeyerek emirliklerin varlıklarının devamı sağlanır ve Osmanlı’nın doğu sınırları güvenlik altına alınır. Osmanlı-İran sınırında bulunan Hakkâri ve çevresi, Çaldıran Savaşı’ndan kısa bir süre sonra Osmanlı hâkimiyetine alınır ve Van Beylerbeyine bağlı hükûmet sistemine dâhil edilir. Hükûmet sistemine dâhil edilen Hakkâri ve çevresi, Van Beylerbeyi İskender Paşa aracılığıyla bölgede uzun yıllardan beri hüküm süren Hakkâri hanedanlarından Şenbu’lu Mir Zeynel Bey’e verilir. Şenbu Ailesi’nin yönetimi, Hakkâri mirlerinden Nurullah Bey’in Girit’e sürgün edilmesine kadar devam eder. Bu çalışmanın temel dayanağını Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşiv Belgeleri ve Osmanlı-Kürt ilişkilerini konu edinen araştırma eserler oluşturmaktadır. Bu çalışmada, belgelerden ve araştırma eserlerden yola çıkarak; Osmanlı idari yapısı içerisinde yurtluk-ocaklık ve hükûmet sistemi, Osmanlı-Kürt ittifakının bir sonucu olarak yarı-otonom bir idarî sisteme kavuşmuş emirliklerin durumu, emirlik içerisindeki iktidar mücadelesi ve bu sistemin Hakkâri’deki yansımaları büyüteç altına alınacaktır. Ayrıca Tanzimat Fermanıyla ivme kazanan merkezileşme politikalarına karşı yerel güç unsurları olan mirlerin/aşiretlerin tepkileri analiz edilecektir. Bu bağlamda makalede, uzun yıllardan beri bölgede hüküm süren ve kendi kontrolü altındaki coğrafyada başka bir güç unsuru istemeyen mirlerin kolektif bir şekilde oluşturdukları meydan okumalarına değinilecektir.