XEBATEK LI SER DESTANA DEWRÊŞÊ EVDÎ

Abstract

Mijara vê xebatê destana Dewrêşê Evdî ye. Destana Dewrêşê Evdî ji herêma Serhedê bigrin heya Rihayê, ji Rihayê bigrin heya herema Şengalê, di nav tevahiya erdnigariya kurdan de hem di nava kurdên misilman de, hem jî di nav kurdên êzîdîe de tê vegotin. Çîroka Dewrêşê Evdî her çendî di hin herêmên kurdan de rastî hin guherînan hatibe jî metnê eslî hatiye parastin. Destan her çiqas behsa şerên ku di navbera eşîran de qewimiye bike jî bi salên ku di ser bihurîne ji bo kurdan bûye destaneke neteweyî. Ji ber van sedeman, ji bo ku em bigihêjin taybetmendiyên destana Dewrêşê Evdî divê ev destan di nav konteksa destanên kurdî de bihata nirxandin. Ji ber vê yekê di beşa yekem de li ser pênaseya têgeha destanê hate rawestîn, di beşa duyem de kurteya destanên kurdî hat dayîn û behsa taybetmendiyên wan hate kirin. Di beşa sêyem de danasîna destana Dewrêşê Evdî hate kirin û li ser naveroka dîrokî ya destanê hat rawestîn. Behsa eşîrên Milan, Şemir û Şerqî ku di destanê de derbas dibin hate kirin. Bi vî awayî li ser lihevhatina vegotina destanê û aliyên dîrokî yên eşîran bi berfirehî hate rawestîn. Dîsa di vê beşê de berawirdkirina destana Dewrêşê Evdî û destanên kurd yên din hate kirin. Analîza destana Dewrêşê Evdî bi nêrîneke etnografîk hate kirin. Di beşa dawî de tesnîfkirina motîfan li gor Indexa Motîfên Wêjeya Gel ( The Motif İndex of Folkliterarure ) ya Stith Thompson hate kirin.

Bu araştırmanın temel içeriği Dewrêşê Evdî destanıdır. Bu destan Serhat’ tan Urfaya , Urfa’ dan Şengal dağlarına kadar bütün kürt coğrafyasında hem müslüman kürtler arasında hem êzidi kürtler arasında anlatılmaktadır. Hikaye kürt coğrafyasını dolaştıkça değişim ve dönüşümler yaşasa da ana temasını korumuştur. Destan her ne kadar aşiretler arası çatışmaları konu alsa da geçen zaman ile kürtler açısından milli bir destan haline gelmiştir. Bu nedenle çalışmanın birinci bölümünde destan kavramı üzerinde duruldu, ikinci bölümünde ise destanın temel anlatı özelliklerine ulaşabilmek için destanı kürt destan anlatı geleneği konteksi içinde değerlendirilmesi gerektiğini düşünüldü ve diğer kürt destanlarının özeti verilip temel özellikleri üzerinde duruldu. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise genel olarak Dewrêşê Evdi Destanın tanıtılmaya çalışılıp destanın tarihsel içeriği üzerinde duruldu. Destanın temel konusu olan Milli, (Milan) Şammar ve Şarki aşiretlerinın tarihsel özelikleri üzerinde durulup, bu özelliklerin destanın anlatımıyla paralelliğini irdelenmeye çalışıdı. Yine bu bölümde destanı diğer kürt destanları ile ayrıntılı bir şekilde karşılaştırmalı analizini yapıdı. Destan etnografik bir bakış açısı ele alındı Son kısımda ise Stith Thompson’un Halk Edebiyatının Motif Indeksi ( Motif Index of Folkliterature ) esas alınarak destanda tespit edilen motiflerin tasnifi yapıldı.