Hacı Bektaş-ı Veli'nin Bilgi Anlayışı

Abstract

Hacı Bektaş-ı Veli Türk İslam düşüncesinin önemli şahsiyetlerinden biridir. Horasan erenlerinden biri olarak bilinen Hacı Bektaş-ı Veli'nin düşüncesinin etkileri günümüzde de devam etmektedir. Bu tez çalışması bir giriş ve iki ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Hacı Bektaş'ın yaşadığı dönemin özelliklerinin yanı sıra, tezin önemi, sınırları, alan dair literatür değerlendirmesi ve yöntem gibi konular ele alınmıştır. Birinci bölümde öncelikle Hacı Bektaş'ın hayatı, eserleri ve düşüncesinin kaynakları ele alınmıştır. Sonrasında Hacı Bektaş'ın Tanrı, âlem ve insan konusundaki görüşleri, onun bilgi anlayışının netleştirilmesine katkı sağlaması açısından genel olarak irdelenmiştir. Tezin ikinci bölümünde ilk olarak bilgi meselesi ve tasavvufi düşüncede bilgi konusu ele alınmıştır. Ardından tezin ana problemi olan Hacı Bektaş-ı Veli'nin bilgi anlayışı ayrıntılarıyla ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda Hacı Bektaş'ta bilginin tanımı, kaynakları, bilginin sınırları, bilginin elde edilmesi, marifetullah konusu ve dini tecrübenin epistemolojik değeri ayrıntılarıyla işlenmiştir. Hacı Bektaş'ın bilgi anlayışının duyularla başlayıp, akıl, kalp ve sezgi bilgisiyle nihayete eren ve bu süreçte dört kapı kırk makamla bilginin pratik bir sürece dayalı olarak elde edildiği bir hakikat ya da Tanrı bilgisini (marifetullah) arama yolculuğu olduğu görülmüştür.

Haji Bektash Veli is one of the prominent figures in Turkish-Islamic thought. Known as one of the saints of Khorasan, the influence of Haji Bektash Veli's ideas continues to this day. This thesis consists of an introduction and two main sections. In the introduction, topics such as the characteristics of the period in which Haji Bektash lived, the significance and limitations of the thesis, a literature review of the field, and the methodology are discussed. The first section examines Haji Bektash's life, works, and the sources of his thought. Following this, his views on God, the universe, and humanity are analyzed in a general sense, contributing to the clarification of his understanding of knowledge. The second section of the thesis first addresses the issue of knowledge and the concept of knowledge in Sufi thought. Subsequently, the central problem of the thesis -Haji Bektash-ı Veli's understanding of knowledge- is explored in detail. In this context, the definition of knowledge, its sources, its limits, the process of acquiring knowledge, the concept of marifetullah (divine knowledge) and the epistemological value of religious experience are examined comprehensively. It is observed that Haji Bektash's understanding of knowledge begins with sensory perception and culminates in rational, heartfelt, and intuitive knowledge. Throughout this process, knowledge is acquired through a practical journey based on the framework of the 'four doors and forty stations,' ultimately leading to the pursuit of truth or divine knowledge (marifetullah).