DÎWANÇEYA ŞÊX ÎSMETULLAHÊ KARAZÎ (METN Û LÊKOLÎN)

Abstract

Şêx Îsmetullahê Karazî (1908-1996), li Licêya Diyarbekirê hatiye dinyayê û yek ji helbestkarên sedsala 20em e. Ew ji malbata Mela Ebdillahê Semerşêxî yê alim e. Karazî hem heyama dawî ya Osmanî dîtiye hem jî di serdema Komarê de jîyaye. Herçiqas helbestkarekî ku gihaştiye serdema modern jî wî helbestên xwe bi terza klasîk nivîsîne. Şêx Îsmetullah di medreseyên Kurdan de ji alimên weke Mela Huseyinê Kiçik, Mela ‘Ebdulfettahê Hezroyî û Mela Ebdillahê Koxî ders wergirtine û li Tekyaya Hezanê jî li ba Şêx Mihemed Selîmê Hezanî dest bi dersên tesewifî kiriye. Karazî li gelek cîyan ji gelek ‘aliman ders wergirtine. Paşê li Çoqreşê ji Şêx Yehyayê Çoqreşî xelîfetîya terîqê wergirtiye û li herêma Diyarbekirê weke alimekî mezin navê wî belav bûye. Karazî neçûye dibistanên fermî yên dewletê, lêbelê ji bilî Kurdî; Osmanî (Tirkî), Erebî û Farisî jî baş zanibûye. Karazî girêdayî terîqa Neqşebendîtîyê bû û ji ber ku di medreseyên Xalidîyê de perwerde bûye hem Erebî hem jî Farisî baş hîn bûye û hay ji edebiyatên wan zimanan jî hebû. Ev yek ji helbestên wî jî tên fahmkirin, lewra wî unsûrên Erebî û Farîsî di helbestên xwe de gelekî bi kar anîne û heta hinek helbestên wî jî xwerû bi Erebî ne. Şêx Îsmetullah tradîsyona bikaranîna mexlesê jî berdewam kiriye û di helbestên xwe de mexlesên “‘Îsmet û ‘Useyma” jî di nav de pênc mexles bi kar anîne. Karazî li dû xwe dîwançeyek û hin name hiştine. Herçiqas Karazî xwedî dîwançeyeke biçûk be jî helbestên wî ji alîyê edebî û hunerî ve di asteke bilind de ne. Wî di dîwançeyê de helbestên xwe bi teşeyên nezmê yên weke; xezel, qesîde, muselles û murebbe‘ê nivîsîne. Herweha bi cureyê nezmê yên weke; medhiye, mersiye, munaceat û xezala tekyayê helbestên xwe hûnandine. Me di vê xebata xwe de hewl da ku berhemên Karazî jî di lîteratura edebiyata klasîk a Kurdî de cî bigire. Xebata me ji destpêkek, sê beş û ji encamekê ve pêk tê. Em ji gelek alîyan ve li ser vê xebatê sekinîn. Li ser jîyan, berhem, raman û dîwançeya Karazî me lêkolînên xwe pêk anîn û ji alîyê rûxsarî, naverokî, tematîk û tehlîlê ve me tesbît û nirxandinên xwe pêşkêş kirin.Şêx Îsmetullahê Karazî (1908-1996) Diyarbekir’in Lice ilçesinde dünyaya gelmiştir ve 20. yüzyıl şairlerinden biridir. O, Semerşeyhli alim Mola Abdullah’ın ailesindendir. Karazî hem Osmanlı’nın son dönemini görmüş hem de Cumhuriyet döneminde yaşamıştır. Her ne kadar modern dönemde yetişen bir şair olsa da şiirlerini klasik tarzda yazmıştır. Şêx Îsmetullah; Kürd medreselerinde Silvanlı Molla Hüseyin Kiçik (Küçük), Mola Ebdulfettahê Hezroyî (Yazıcı) ve Mola Abdullahê Koxî gibi alimlerden dersler almış ve Hezan Takkesi’nde de Şêx Muhammed Eminê Hezanî’nin yanında da tasavvuf derslerine başlamış. Birçok yerde alimlerden aldığı derslerden sonra Çoqreş’te (Erenler Köyü) Şeyh Yahyayê Çoqreşî'den tarikat hilafetini almış ve Diyarbekir bölgesinde büyük bir alim olarak nam salmıştır. Karazî resmi bir devlet okuluna gitmemiştir, fakat Kürtçenin dışında Osmanlıca (Tükçe), Arapça ve Farsçayı da çok iyi biliyordu. Karazî Nakşibendi Tarikatına bağlıydı ve Halidi Medreselerinde yetiştiği için Arapça ve Farsçayı çok iyi öğrenmiş ve bu dillerin edebiyatlarından da haberdar idi ve bu onun şiirlerinden de anlaşılıyor. Çünkü o Arapça ve Farsça’nın birçok unsurunu şiirlerinde kullanmış hatta bazı şiirlerini de bütünüyle Arapça yazmıştır. Şeyh İsmetullah mahlas geleneğini de sürdürmüş ve şiirlerinde aralarında “‘Îsmet” ve “‘Useyma”nın da bulunduğu beş farklı mahlas kullanmıştır. Karazî, arkasında bir divançe ve bazı mektuplar bırakmıştır. Her ne kadar Karazî küçük bir divançeye sahip ise de, şiirleri edebi ve sanatsal açıdan yüksek bir seviyededir. O divançesinde şiirlerini gazel, kaside, müselles, murabba‘ gibi nazım şekilleriyle kaleme almıştır. Yine nazım türü bakımından da şiirlerini methiye, mersiye, münacaat ve tekke gazeli ile yazmıştır. Biz bu çalışmamızda Karazî’nin eserlerinin de klasik Kürt edebiyatı literatüründe yer alması için çaba sarf ettik. Çalışmamız giriş, üç bölüm ve bir sonuçtan oluşmaktadır. Biz çok yönlü bir bakış açısıyla bu çalışma üzerinde durduk. Hayatı, eserleri, fıkri ve divançesi üzerine araştırmalarımızı yaptık ve divançesi hakkında şekil, içerik, tematik ve tahlil yönündeki tespit ve değerlendirmelerimizi sunduk.