Browsing by Author "Adsay, Fahriye"

Now showing 1 - 1 of 1

ROMANA KURDÎ (KURMANCÎ) YA DÎROKÎ: BÎRA CİVAKÎ Û NASNAME
(ARTUKLU ÜNİVERSİTESİ, YAŞAYAN DİLLER ENSTİTÜSÜ, 2013) Adsay, Fahriye
Di nav romana kurdî de, romana dîrokî wek cureyekê cihê xwe girtiye ku hêja ye bibe mijara lêkolînan. Ev tez armanc dike ku ji destpêka salên 1950yan heta sala 2010an romanên kurdî (kurmancî) ên dîrokî bide ber xwe û wan di nav peywenda sosyolojîk û dîrokî de binirxîne. Ev tez îddia dike çawa ku pêdiviyên îroyîn û dahatûyê civak an rewşenbîran sewqî lêkolînên li ser rabirdûyê dikin û nivîsandina romanên dîrokî jî ji vê armancê ne dûr in. Romanûsên kurd jî ji ber pêdiviyên îroyîn ên siyasî û çandî romanên dîrokî wek amûrekê bikartînin û car bi car romanên xwe bi wê armancê dinivîsînin ku dîrokê bi nifşên nû bidin fêrkirin. Tevî vê, ev romanên dîrokî dikare bê gotin ku ji rabirdûyê bêtir îro (an vêga) ji xwe re dikin mijar û dibin amûra sazkirina nasnameyek kurd a siyasî û bîra civakî. Îddiayek vê tezê ya din ew e ku rewşa siyasî a civakê di tayinkirina naverok û çawaniya berhemên wêjeyî de rolek mezin dileyize. Çiqas ku di meseleya kurd de guherîn çêdibin di romanên kurdî yên dîrokî de çawaniya berheman zêdetir dibe û romanûs ji mijarên giregir ber bi mijarên cûr be cûr diçin. Ev xebat ji destpêk û sê beşan pêk tê. Di beşa destpêkê de pêwendiya roman û netewê, roman û dîrokê tê îzehkirin; mijar û armanca tezê tê rave kirin. Di binbeşa rêbazê de, ji danasînek kurt a romanên dîrokî û herwiha rêbazên ku di nirxandina romanan de hatine bikaranîn, pêk tê. Di beşa yekem de, wek cûreyek romanê taybetmendiyên romana dîrokî û di pê re li Rojava peydabûna romana dîrokî bi mînakên ji wêjeya îngilîzî, frensî, almanî û ûrisî tê vegotin. Ji bo derfeta beramberkirinê çê bibe û romana dîrokî ya kurdî di nav peywendekê de bide rûniştandin, piştî destpêka romana dîrokî a li Rojava, di wêjeya farisî û tirkî jî de cihê romana dîrokî tê çavdêrîkirin. Di vê binbeşê de xuya dibe ku di her civakê de pêwendiyek nêz di navbera roman, dîrok û netew/netew-dewletê de heye. Lê li Rojhilat, ku van salên dawîn, ligel pirsgirêkên modernbûna “derengmayî” û li hember Rojava bi windakirina qaweta xwe re, romana dîrokî bêtir dibe amûra nîqaşa meseleyên îroyîn û lêgerîna rabirdûyek pak û xwedîhêz. Beşa duyem, ji nirxandina yanzdeh romanên dîrokî yên kurdî di nav peywenda dîrok, nasnameya netewî, bîra civakî, rabirdû û dahatûyê de, pêk tê û şeş binbeşên wê hene. Her binbeşek ji bo romanûsekî hatiye veqetandin. Ewilî kurtejiyan û berhemên romanûs cih digre û paşre berhemên wan. III Di beşa sêyem de, wek encam li ser hemû romanan wê nirxandinek bi giştî bê kirin. Romanûsê ewil Eliyê Ebdilrehman û romanên wî Xatê Xanim û Şer Li Çiya bi taybetmendiyên xwe balê dikşînin ku perspektîf û meseleyên îroyîn çawa di rabirdûyê de bi cih dikin. Di binbeşa duyem de romana Biro a Yılmaz Çamlibel bêtir bi endîşeya fêrkirina dîrokê derdikeve pêş û ev endîşe dikeve pêşiya endîşeyên estetîkî. Xalek berbiçav jî ew e ku di vê romanê de di dema serhildana Agiriyê de kurd bi giştî wek netewek yekgirtî tê teswîr kirin. Romanûsê sêyem Erebê Şemo û romana wî Dimdim e ku mijara xwe ji destana Kela Dimdimê girtiye. Di Dimdimê de jî endîşeya fêrkirina dîrokê û çêkirina bîreka civakî a netewî serdest e. Ya din, di vê romanê de ew bandora pêla sosyalizma realîzmê ku di wê dewrê de li Sowyetê serdest bû, bi hêsanî xuya dibe. Tosinê Reşîd, nivîskarekî din Qafqasyayê, bi romana Mestûreyê ji vê xebatê re dibe mijar. Mestûre bi serlehenga xwe ku jineke helbestvan û dîroknas e, derdikeve pêş ku piştî Xatê Xanim ev serlehenga jin a duyem e. Mehmed Uzun bi sê romanên xwe, Siya Evînê, Bîra Qederê û Hawara Dicleyê cih digre. Siya Evînê, Bîra Qederê du romanên biyografîk in ku bi armanca bibîrxistina du lehengên hemû jiyana xwe ber bi têkoşîna kurdayetiyê de dane, hatine nivîsandin. Mijara romana sêyem a Uzun, Hawara Dicleyê, di dewra Mîr Bedirxan Paşa de derbas dibe. Digel ku dewr nîvê yekem a sedsala 19. e, em di romanê de teswîrek heqîqî a vê dewrê nabînin û roman tevî anakronîzmayên xwe, bi perspektîfa xwe ya îroyîn balê dikşîne. Hewldana nivîskar ku dixwaze “îroya xwe” di rabirdûyê de piştrast bike bûye armanca nivîsandina vê romanê. Romanûsê dawîn Jan Dost e ku li gor wî ji bo sazkirina “îro” û dahatûya kurdan dîroknasî pêdiviyek pir acil e û lewma romanûsiya xwe ji bo vê terxan kiriye. Ji xwe hilbijartina wî ya mijaran jî vê nîşan dide: Komara Mehabadê (Mijabad), serhildana Şêx Seîd (3gav û 3darek) û Ehmedê Xanî (Mîrname). Digel ku di romanên wî de meseleyên îroyîn ên siyasî, çandî, nasnameyî rû didin jî, Dost ew nivîskar e ku di berhemên wî de anakronîzm herî kêm xuya dike û endîşeyên estetîkî nabin qurbana wan. Di her berhemekê de şêweyek cûda ta’mek nû dide xwendevanên xwe.