Destana Bîjen û Menîjeyê Di Edebîyata Kurdî Da (Goranî, Soranî, Kurmancî)

Abstract

Bu çalışmamızda Bîjen ile Menîje destanın versiyonları üzerinde durduk ve karşılaştırmalı olarak destanın olay örgüsü, içerik, motif ve kahraman analizi yapılıp her üç versiyonun (Kurmancca, Soranca, Goranca) farklı ve benzer özellikleri değerlendirildi. Hakeza, Viladimir Propp'un anlatı işlevlerindeki yedi karakter tiplemesine göre her üç versiyonun karakter analizini yapılıp farklı ve benzer özellikleri karşılaştırmalı olarak belirtilmeye çalışıldı. Bijen ile Menije hamaset, aşk ve kahramanlık destanı olup Kürtçe'nin üç diyalektinde (Kurmancca, Soranca ve Goranca) ve Firdevsî'nin Şahnâmesinde yer almaktadır. Bu destanın ve çeşitli versiyonlarının, Part döneminden günümüze kadar varlığını sürdürmüş olması, Kürt-İran hafızasında varlığını sürdürdüğünün bir göstergesi olarak görebiliriz. Ayrıca bu destanın karakter ve imgelerini, adı geçen miletlerin ve Kürt Edebiyatında görmek mümkündür. Çalışmamızın teorik arka planı için Şahname kültürü ve Kürt Şahnamelerine yer verildi. Çalışmamızda görüldüğü üzere her ne kadar Firdevsi'nin Şahnamesi ve Kürt Şahnameleri köken, dayandığı kaynaklar ve içerik olarak birbirine benzese de her ikisi arasında farklılıkların olduğu ileri sürüldü. Öte yandan Bîjen ile Menîje destanın versiyonları sözlü edebiyattan yazıya aktarıldığı için Kürtçe sözlü edebiyat kültüründen de bahsedildi. Bijen ile Menije destanı aktarıcı, ozan ve dengbêjler sayesinde sözlü edebiyattan yazıya aktarılan ve günümüze kadar uzanan destanlardan bir tanesidir. Her üç versiyon, her ne kadar karakter ve içerik olarak birbirine benzese de aktarım ve anlatımdan kaynaklı, olay örgüsü bakımından farklılıkların olduğu ileri sürüldü. Ayrıca bu çalışmanın amaçlarından biri de Bijen ile Menije destanın Kürt'lerdeki yeri, önemi ve varlığına dikkat çekmek ve bu destanın karakter ve unsurlarının klasik ve modern Kürt edebiyatındaki yansımalarını birkaç örnekle belirtmektir. Anahtar Sözcükler: Kürt Edebiyatı, Kürt Destanları, Kürt Şahnameleri, Bijen ile Menije.

In this study we will focus on the versions of the Bijen and Menije epic and comparatively analyze the plot, content, motifs and heroes of the epic and evaluate the different and similar features of all three versions (Kurmanji, Sorani, Gorani). We will also use Viladimir Propp's seven character types in narrative functions to analyze the characters of the three versions and try to compare their different and similar characteristics. Bijen and Menije is an epic about heroism, love and heroism that can be found in three Kurdish dialects (Kurmanji, Sorani and Gorani) and in Firdavsi's Shahnâ. The fact that this epic and its various versions have survived from the Parthian period to the present day is an indication of its enduring presence in Kurdish-Iranian memory. The figures and images of this epic can also be found in the literature of the aforementioned peoples and in Kurdish literature. For the theoretical background of our study, the Shahnameh culture and the Kurdish Shahnames will be discussed. As we will see in our study, there are differences between the Shahnameh of Firdavsi and the Kurdish Shahnameh, although they are similar in terms of origin, sources and content. On the other hand, since the versions of the Epic of Bîjen and Menîje were transferred from oral literature to writing, the Kurdish culture of oral literature will also be mentioned. The epic of Bîjen and Menîje is one of the epics that were transferred from oral literature to writing by the transmitters, bards and dengbêjs, and have been preserved to this day. Although the three versions are similar in terms of character and content, it is argued that there are differences in terms of plot due to tradition and narration. Furthermore, one of the aims of this study is to draw attention to the place, meaning and existence of the epic of Bijen and Menije in the Iranian nations and to discuss the considerations of the characters and elements of this epic in classical and modern Kurdish literature with a few examples. Keywords: Kurdish Literature, Kurdish Epics, Kurdish Shahnames, Bijen and Menije.