Halide Edib Adıvar’ın Kubbede Kalan Hoş Sada Hikâyesinde Seslerden Müteşekkil Kültürel Çevre

Abstract

Halide Edib Adıvar’ın öldükten sonra yayımlanan “Kubbede Kalan Hoş Sada” hikâyesinde yazarın, hayatının son yıllarında sanatında ve fikriyatında ağırlık kazanan eskiye/maziye ait değerleri estetik zevk veren kültürel unsurlar olarak görme tutumunu görmek mümkündür. Hikâyede İstanbul’un gündelik yaşantısını konu alan bir opera beste yarışmasının düzenlenmesi ve İstanbul’un sokak seslerinden meydana getirilen bir “Kubbede Kalan Hoş Sada” bestesinin birinci seçilme serüveni anlatılır. Birinci seçilen operanın, sabah ezanından başlayıp gece yarısına kadar olan süre zarfında, İstanbul sokaklarından yankılanan (ezan, satıcı, dilenci) seslerinden oluşturulması, okuyucuya eski İstanbul’un gündelik sokak yaşantısını Halide Edib’in perspektifinden gözlemleme imkânı sunarken; yazarın eski hayat-yeni hayat hakkındaki tasarruf ve düşünceleri hakkında değerlendirmelerde bulunma olanağı da sağlar. Sokak seslerinin mahalle kültürünü oluşturma ve yaşatmadaki önemine dikkat çekilen hikâyede, kaybolmaya yüz tutmuş kültürel değerlerin hatırlatılması okuyucuya teklif edilir. Osmanlıdan miras kalan gündelik hayat pratiklerine ve maziye ait değerlere olan bakışında çağdaşı olan birçok Cumhuriyet Dönemi yazarından farklı bir tavır sergileyen Halide Edib, sentezci ve sahiplenici bir tutum sergileyerek, maziyi ve eskiye ait değerleri kucaklar. Maziye ait değerlere estetik ve hoşgörülü bir çerçeveden bakan yazar, eski günlere duyduğu özlemi, kurguladığı hikâyede eski İstanbul’a ait sokak seslerinden müteşekkil opera eserini birinci seçtirerek ve dinleyici halkın yoğun teveccühünü yansıtarak dile getirir. Halide Edib’in bu özleminde yurtdışında uzun bir süre kalmasının da etkilerinden söz edilebilir. Söz konusu hikâyede, kurguya mekân olarak İstanbul sokaklarının seçilmesi, edebî eser-çevre ilişkisinin irdelenmesini zorunlu kılması açısından önemli olmakla beraber; çevrenin insanların ve toplumların hayatında teşkil ettiği yer, ifade ettiği anlam ve yüklendiği işlev edebî bir tür olan hikâye araç kılınarak incelenmeye çalışılacaktır.