BERAWIRDÎYEK LI SER DESTANA MEMÊ ALAN Û MEM Û ZÎNA EHMEDÊ XANÎ JI ALÎYÊ BINYAD Û HONAKÊ VE

Abstract

Di vê xebatê de du berhem tên berawirdkirin. Yek mesnewîya Mem û Zînê ye, ya din destana Memê Alan e. Mesnewîya Mem û Zînê; ji alîyê Ehmedê Xanî ve, di sala 1695an de, li gor usûl û qayîdeyên edebîyata klasîk hatiye nivîsandin. Destana Memê Alan berhemeke folklorîk a kevnar e ku bi zarekî (devkî) belav bûye. Ev destan, xwedîyê gelek varyantan e û îro jî di nav sahaya folklora kurdî de hebûna xwe didomîne. Hatiye dîtin ku îskeleta vê destanê di varyantên li ber destê me de kêm zêde wek hev e. Di vê xebatê de ji bo berawirdkirinê, varyanteke vê destanê ya ku di sala 1942yan de ji hêla Roger Lescot ve hatiye berhevkirin, wek hîm tê girtin. Di xebata me de ev her du berhem; ji hêla kok, sêwirandin, vegotin, dem, mekan, leheng, bûyer, ziman, form û paşxaneyê ve tên berawirdkirin û beş bi beş manendî û cudatîyên van berheman tên analîzkirin. Di berawirdîyê de carcaran varyantên din jî li ber çavan tên girtin. Di vê xebatê de armanca me ew e ku em têkilîya navbera destana Memê Alan a folklorîk û mesnewîya Mem û Zînê ya Ehmedê Xanî destnîşan bikin ku ev têkilî di çi astê de ye. Bi qasî ku hatiye çespandin, li dawîya vê xebatê tê dîtin ku gelek alîyên hevpar û cuda yên van her du berheman hene.Bu çalışmada iki eser karşılaştırılmaktadır. Bu eserlerden biri Mem û Zîn mesnevisi diğeri ise Memê Alan destanıdır. Mem û Zîn mesnevisi, Ehmedê Xanî tarafından 1695 yılında klasik edebiyat kurallarına uygun şekilde yazılmış bir eserdir. Memê Alan destanı sözlü olarak yayılmış; kadim, folklorik bir eserdir. Bu destan, birçok varyanta sahip olup günümüzde de Kürt folklor sahasında varlığını sürdürmektedir. Bu destanın elimizde bulunan varyantlarının iskelet olarak aşağı yukarı aynı olduğu kanısına varılmıştır. Bu çalışmada karşılaştırma yapılırken 1942 yılında Roger Lescot tarafından derlenen bir varyant esas alınmaktadır. Çalışmamızda bu iki eser; köken, betimleme, anlatım, zaman, mekan, kahraman, olay, dil, form ve arka plan açılarından karşılaştırılmakta ve bu eserlerin farklılık ve benzerlikleri bölüm bölüm analiz edilmektedir. Karşılaştırma yapılırken yer yer diğer varyantlar da göz önünde bulundurulmaktadır. Bu çalışmada amacımız, folklorik bir eser olan Memê Alan destanı ile Ehmedê Xanî'nin Mem û Zîn mesnevisinin arasındaki ilişkinin ne seviyede olduğunu ortaya koymaktır. Tespit edildiği kadarıyla bu çalışmanın sonunda bu eserlerin birçok ortak ve farklı özellikler barındırdığı görülmektedir.In this study two works are compared. One is the Mem û Zîn Masnavi and the other is the Memê Alan Legend. The Mem û Zîn Masnavi was written down by Ehmedê Xanî in 1695 according to classical literary rules. Having been transmitted orally, it is an old folkloric work. It still exists in Kurdish folklore with different versions. The versions available are considered to be nearly the same as the original in terms of skeleton. In this study, the version compiled by Roger Lescot in 1942 was used. This study compares the two works in terms of origin, description, narration, time, place, hero, event, language, form and background and analyzes the similarities and differences between them. While analyzing the other versions were also considered when necessary. This study aims to reveal the relationship between the Memê Alan Legend and the Mem û Zîn Masnavi by Ehmedê Xanî. It was concluded that these two works have both common and different features.