Mukarnasların İran İslam Sonrası Mimari Örnekleri Üzerinden İncelenmesi

Abstract

Mukarnas, erken dönem yapılarında kubbe şeklini oluşturmak için üst üste binen katmanların birbirini taşıyarak geometrik bir biçim yaratan mimari eleman olarak inşa edilmiştir. Zamanla, kullanım alanı değişerek ve biçimsel olarak gelişerek ağırlıklı olarak süs amaçlı kullanım kazanmaya başlamıştır. Böylelikle mimari yapılarda kullanılan en güzel sanat eserleri örneklerinin yansıdığı bir unsur haline gelmiştir. Bu anlamda mukarnas, kubbe veya yarım kubbelerde, revaklarda, taç kapılarında, minarelerin şerefe altlarında, mihraplarda ve diğer birçok yerde kullanılabilen hacimsel bir bezeme ve süsleme çeşidi olarak karşımıza çıkmaktadır. İran’ın İslam etkisi altına girmesinin ardından ilk güçlü İslam hükümeti Selçuklular olmuştur. Selçuklular dönemi İran sanatının ve mimarisinin en parlak dönemlerindendir. İslam öncesi erken dönem kullanımıyla İran mimarisinde var olan mukarnasların, en ihtişamlı örnekleri Selçuklu döneminde ortaya çıkmıştır. Erken dönemlerde mukarnaslar, kare bir planın üst örtüsünü katmanlar halinde bir kubbeye dönüştürmek amacıyla inşa edilmiştir. Farklı boyutlarda inşa edilen mukarnaslarda genellikle tuğla kullanılmış, ilerleyen dönemlerde çini sanatıyla dekore edilmişlerdir. Bu çalışma, mukarnas sanatının çeşitlerini ve yapısını tanıtarak mukarnas sanatını İran’da bulunan Selçuklu dönemi mimari örnekleriyle irdelemeyi hedeflemektedir. Örnek inceleme yöntemi ile İran’da Selçuklu dönemi mimari eserlerinden önemli yere sahip olan dört yapıdaki mukarnas örnekleri incelenmiştir. Bu yapılar İsfahan kentinde bulunan Sarban minaresi ve İsfahan Ulu Camisi, Tebriz’in Maraghe ilçesinde Mavi Kubbe ve Yazd ilinde yer alan Kümbet-i Ali (Gonbad-e Ali)’dir. İran mimari yapılarında bulunan mukarnaslar genellikle; ön mukarnaslar, yığılmış mukarnaslar, asma mukarnaslar ve petek mukarnaslar olmak üzere dört farklı biçimde yapılmıştır. Çalışmanın sonucunda, bu sanat tekniğinin sürdürülebilirliğini ve mimarideki önemli yerini korumak için, çeşitli tarihsel dönemlerde inşa edilen mukarnasların günümüzdeki tarihi örneklerinin korunmasının yanı sıra, bu değerli eserlerin yapım tekniklerinin tanıtılması, kaydedilmesi ve öğretilmesi gerekliliği vurgulanmaktadır.