Biçimsel ve Genel Geçer Değerler Arasında Yaşayan Belagat Bedî (Mecâz) Sanatı Örneği

Abstract

Belagatin terimleri başlangıç aşamasında çeşitlilik göstermiştir. Câhız’da beyân, İbnu’l Mu‘tez’de bedî terimleri olarak ortaya çıkarken; fesahatve belagat terimleri ise Abdulkâhir’de kendini göstermiştir. Bu terimlerin sınıflandırılmasında Sekkâkî’nin büyük bir etkisi vardır. Bedî ilmini ya da başka bir deyişle söz sanatlarını meânî ve beyân ilmine zeyl kılmıştır. Kazvînî ise bu söz sanatlarını ‘bedî’ ilmi olarak kullanan ilk kişi olmuştur. Bununla birlikte Sekkâkî bu sanatların türlerini sınıflandırmada ve lafzî ile manevî kısımlara ayırmada kendisinden önce davranmıştır. Sekkâkî’nin belagat anlayışında bedî türleri, güzellik (tahsinî) amaçlı kullanılmıştır. Bu amaç, biçimsel güzelliğe ya da kendisini canlı tutan ve geniş yelpazeye yayılmasını sağlayan faydasına ışık tutmadan bir lafzın ya da bir mananın salt güzelliğinde kendini göstermiştir. Bedî sanatları, asıl yararlılık ve estetiklik açısından uzak boyutlara sahip sanatlar olarak kabul edilmektedir. Biçimi işleyen çalışmaların, genel olarak belagatin estetik boyutlarını gün yüzüne çıkarmada önemli bir etkisi olmuştur. Ayrıca genel geçer çalışmalar da belagatin sağladığı fayda boyutlarının açığa çıkmasında etkili olmuştur. Bu iki çalışmanın dayanışması sonucu yaşayan belagat adını verdiğimiz yeni bir belagat ilmini tesis ettik. Buna bağlı olarak çalışmada iki girişin olmasını uygun gördük. Birincisi üslup, genel geçerliliği ve bu ikisinin modern çalışmalar perspektifinden belagat ilmiyle ilişkisi; ikincisi ise özel bir perspektiften incelenmesi. Bu iki mukaddimeden sonra iki konu gelmektedir: Birincisi, bedî sanatlarının estetik biçim formatları; diğeri ise genel geçer fayda formatlarıdır. Son olarak çalışmadan elde edilen neticeler ve sonuç gelmektedir.