Artuklu Dönemi Mimarisinin Anadolu Cami Tipolojisindeki Etkilerinin İncelenmesi

Abstract

1071 Malazgirt zaferinin ardından Anadolu’ya yerleşen Türkler, bu topraklarda çeşitli beylikler kurmuşlardır. Bu beyliklerden biri olan Artuklu Beyliği’nin sanat ve mimarisi, Anadolu’da hüküm sürdüğü güneydoğu bölgesinde, XII. ve XIII. yüzyıllarda gelişmeye başlamış ve XV. yüzyıla kadar devam etmiştir. Devlet yönetimi ve kurumsal yapıları ile Büyük Selçuklu kentsel tasarım anlayışını devam ettiren Artuklular’ın, özellikle Güneydoğu coğrafyasındaki varlığı, Anadolu Selçuklu döneminde ve sonrasında her alanda etkili olmuştur. O dönemde kazandıkları siyasi ve ekonomik güçlerini dini, sosyal, eğitim, sağlık, ulaşım, ticaret ve savunma yapılarıyla da göstermişlerdir. Uzun yıllar hüküm süren Artuklu Beyliği döneminde, inşa edilen cami ve medrese yapı türleri erken Anadolu Türk Cami mimarisindeki gelişim açısından önemli bir yere sahip olmuştur. Yapılan çalışmada veri toplama ve iz sürme yöntemleri kullanılarak Artuklu dönemi mimarisinin önemli eserlerinden olan Harput Ulu Cami, Mardin Ulu Cami, Silvan Ulu Cami’nin mekan dizilimi, taşıyıcı sistem ve malzeme açısından benzerlikleri ve ayrışmaları çözümlenmiştir. Bu çözümlemeler ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da uzun yıllar hüküm sürmüş bu uygarlığın Anadolu’da farklı topraklardaki cami mimarisinin gelişimindeki rolü ile ilişkilendirilmeye çalışılmıştır. Yapılan analizler bu üç caminin kurgusal olarak Selçukludan başlayarak Osmanlı İmparatorluğu ve hatta Cumhuriyet dönemi camilerini bile etkilediğini göstermiştir. Kültürel mirasın bir uygarlığın bilişsel birikiminin en önemli ögesi olduğu ve bu ögenin en önemli kaynaklarından biri olan mimari eserlerin toplumsal bellekteki yerinin gözler önüne serildiği bu çalışmanın literatüre önemli bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir.