Osmanlı ve Konsolosluk Raporlarına Göre Vilayet-i Sitte'de Hamidiye Süvari Alayları ve Ermeni İlişkileri

Abstract

XIX. yüzyılın son çeyreğinde Sultan II. Abdülhamid’in himayesinde projelendirilen Hamidiye Aşiret Alayları’na Şarkî Anadolu’daki aşiretler de dahil edilmişlerdir. Hamidiye Aşiret Alayları ağının bölgede örgütlenmesine özen gösterilmiş ve bunda bu dönemde bölgede beliren Ermeni hassasiyetinin etkili olduğu anlaşılmıştır. Vilayat-ı Sitte olarak tabir edilen mahaller ve çevresindeki vilayetler dahil edilerek Ermeni Meselesi üzerinden uluslar arası bir hassasiyet oluşmuştur. Hükümet bu hassasiyete karşı Bitlis de dahil olmak üzere Vilayat-ı Sitte denilen mahallerde bir savunma refleksiyle aşiretleri Hamidiye ağı içerinde örgütlemeye çalışmıştır. Aynı refleks Hamidiye ağına dahil olmuş aşiretlerin Ermenilerle olan ilişkileri üzerinden konsosloslukların hükümete şikayet raporları iletmelerini beraberinde getirmiştir. Böylece Vilayat-ı Sitte ve çevresi uluslar arası bir çekişme zemini haline gelmiştir. Hükümet, Rusya’nın süvari alaylarının varlığını arzu etmediğini ve Ermeni destekçisi olması sebebiyle İngiltere’nin de aynı fikirde olduğuna kanaat getirmiştir. Aşiretlere isnad edilen suçlamalar da Ermeni ifsadatı olarak değerlendirilmiş ve vukubulan birtakım asayiş bozan olaylardan aslında ahali-i İslam’ın etkilendiği ve Ermenilerin de bu şekilde maruz kaldığı ancak özellikle Ermenilere karşı olmadığı ifade edilmiştir. Buna karşın gerek Diyarbekir Fransız Konsolosluğu’nun gerekse Bitlis İngiltere Konsolos Vekaleti’nin beyanat ve şikayetlerinden alayların bulundukları mahallerde asayişin ve inzibatın sağlanması gerektiği ve muhtemel bir Rusya ile İngiltere Sefaretlerinden de nota verilmesine karşı tedbirlerin alınmasına gayret gösterilmiştir. Bu çalışmada Vilayat-ı Sitte ve çevresi kırsalında Ermeni meselesi özelinde oluşan uluslar arası hassasiyet, Hamidiye Aşiret Alayları’nın bölgedeki tesisi süreci ile çevredeki ilişkileri sefaretlerin raporları, mahalli makamların ve hükümet yazışmaları üzerinden irdelenecektir. Tüm tarafların bakış açısı karşılaştırılarak dönemin fotoğrafı aksettirilmeye çalışılacaktır.