Tahrîm ve kerâheti birbirinden ayıran esaslar (Usûl ve fıkıh açısından bir çalışma)

Abstract

Bu araştırma, temellendirme yönüyle usûl'ü-l-fıkıh kitaplarına, uygulama yönüyle de fıkıh kitaplarına dayanan iki ana eksenli bir çalışmadır. Usûl'ü-l-fıkıh kitaplarına dayanan temellendirme eksenli kısmında; usûlcülerin teklifî hükümler arasında inceledikleri haram ile mekrûh arasındaki farkın nelerden ibaret olduğunu, bu kavramların birbirinin yerine kullanılıp kullanılmadıklarını, her iki kavramı ifade eden ilmî terimlerin hangileri olduğunu ve bu iki kavrama dayalı olarak belirlenen sınırların boyutunu inceleyeceğiz. Fıkıh kitaplarına dayanan kısmında ise usûl açısından yapılan araştırmanın uygulaması yapılarak dört fıkıh mezhebinde zikredilen ve haram ile mekrûh terimlerini barındıran bazı örneklere yer vereceğiz. Çalışmanın amacı, yukarıda dile getirilen problemlere çözüm getirmekle beraber, haram ile mekrûhu birbirinden ayıran ana temelleri ve fıkıhçıların bu kaideleri ne oranda uyguladıklarını açığa kavuşturmaktır. Bu amaca ulaşabilmek için birçok yöntem kullandım ancak, bunlardan en belirgin olanı Hanefî ve Mütekellim II usûlcülerin usûldeki yöntemini ve dört fıkıh mezhebinin fıkıhtaki yöntemini "karşılaştırmalı yöntem" ile ele almamdır. Çalışmanın vardığı en önemli sonuçlardan bazıları şunlardır; gerek harama yakın, gerekse helale yakın olan türleriyle mekrûh için iki farklı terim kullanılmakta olup bu kavramların dayandığı ana ilkelere, özellikle Hanefiler tarafından tam olarak uyulmamaktadır. Aynı zamanda bu araştırma, haram ve mekrûhun birbirinden ayırt edilmesi için esas alınan önemli birçok prensibi ortaya çıkarmaktadır ki bunlar sayesinde İslam şeriatının temel maksatlarından olan ahlakın, âdâbın ve ibadetlerin en mükemmel şekilde korunması ve fıkhî meselelerin mezhep usûlü ile nasıl bir bağlantı içerisinde olduğu tespit edilmektedir.

This study is based on two pillars: a thorough study based on the principles of Islamic law (Usul al-Fiqh) on the one hand, and an applied study based on the Islamic law itself on the other. With regard to the first pillar, two of the defining laws (Ahkam Taklifiyya) are covered in this study the Prohibition (al-Tahreem) and Abhorrence (al-Karaha). The second pillar of the study comes as an applied study of the said two defining laws, citing examples and applications from the four jurisprudential schools in which the terms of Prohibition and Abhorrence have been mentioned. The purpose of the study is to highlight the foundations on which the distinction between Prohibition and Abhorrence is predicated, and to show how far these foundations are committed to by the jurists, in addition to answering some relevant questions related to the study. Multiple methodologies have been used in the research, most notably the comparative approach between that of the Hanafis and that of the Mutaklemeen. The main findings of the study are the number of terms used to denote the two types of the Abhorrence namely the "Markruh Tahreemi" and the "Makruh Tanzihi", and the lack of full adherence to the foundations that were developed for these terms, especially in the Hanafi school of thought. The research also highlights additional foundations valid for the distinctions between the two terms Forbidden and Abominable. Maqasid al-Shariah (Shariah general objectives), the proper discharge of obligations, in addition to the consistency between the practical rules and their doctrinal origins, are at the top of these foundations