Osmanlı Devleti’nde Kayyımlık Müessesesi: 18. Yüzyıl Diyarbekir Şer’iyye Sicillerine Göre Kayyımlık Müessesesinin Hukuki, İdari ve Sosyal Olarak Uygulanışı

Abstract

İslam hukukunda ve dolayısıyla Osmanlı hukukunda edâ ehliyeti olmayan, haklarını koruma ve kullanma konusunda eksik olan kişilerin mallarını koruma, işletme ve tasarruf etme hakkının başka bireylere tanınması hukuki/fıkhi bir terim olarak vesayet ile adlandırılmaktadır. Osmanlı Devleti hem İslam hukukundan kaynaklı hem de gelenekten gelen saikler ile "vesayet" kavramına önem vermiş ve bunu da kendi hukuku içerisinde vasi ve kayyımlar atayarak hayata geçirmiştir. Özellikle ailede evin reisi konumunda olan kişilerin ölümünden sonra çocukların yaşamlarını sürdürebilmelerini sağlamak için gerekli tedbirlerin alınmasını önemseyen Osmanlı Devleti, vasilik müesseseni sıkça işletmiş, kayıp ve aklı yerinde olmama gibi durumlarda ise kayyım atayarak malların değerinde ve doğru muhafaza edilip korunmasını sağlamıştır. Kökenleri Roma İmparatorluğu'na kadar dayanan kayyımlık müessesinin Osmanlı hukukunda uygulanışı şer'iyye sicilleri dediğimiz mahkemede tutulan defterlerde kayıt altına alınmıştır. Bu çalışma Diyarbekir mahkeme kayıtlarındaki atama örnekleri üzerinden kayyımlık müessesesinin Osmanlı'daki hukuki, idari ve toplumsal uygulanışını açıklamaya çalışmaktadır

It is called tutelage for the appointment of other persons to protect, operate and save the property of persons who can not use their rights or incapable of using them in Islamic law and Ottoman law. The Ottoman Empire attaches importance to the concept of tutelage with both Islamic law and tradition-based reasons and implements it by appointing a guardian and a curator in his own law. In particular, the Ottoman Empire attaches great importance to taking the necessary measures to manage the house and its children after the death of the parents, the frequently operated the guardianship institution and provided protection for the value of the goods in situations such as loss and inadequate sanity by appointing a curator. This study is trying to explain the law, administrative and social application of the institution of curatorship in the Ottoman Empire through the examples of documents in Diyarbekir court records