Tarihi Mardin Yapılarındaki Taş İşlemesi Geometrik Dokularının Bir Süreç Modelinin Oluşturulması

Abstract

Tarihi Mardin yapılarındaki geometrik dokular oluşturan taş işlemeciliği bilgi aktarımıyla dönüşüm içinde günümüze ulaşmıştır. Geleneksel olarak sürdürülen taş işlemeciliği, teknolojik inovasyonlarla yarı otomatik sistematiğe dönüşmüştür. Çalışma, değişim içerisinde bulunan taş işlemeciliğinin geçmişte icra edilen geleneksel yöntem ile çağdaş yarı otomatik yöntemin süreç modelini oluşturulmasını amaçlamaktadır. Yöntemlerin araştırılması, kısıtlılıkların belirlenmesi, alan verilerinin toplanması ve bulguların işlenmesi için tezin geneline dair süreç tasarlanarak metodoloji oluşturulmuştur. Bu doğrultuda taş işlemeciliğinin yapı oluşturma hiyerarşisinde yer alan taş ocağı, taş atölyesi ve inşa sahasındaki süreçlerine dair yarı sistematik literatür taraması yapılmıştır. Farklı alanlardaki uygulanma şekillerini incelemek üzere atölyeler ve ocaklarla mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler ışığında, geleneksel ve çağdaş teknolojilerle sürdürülen taş işlemeciliğinin süreç modelinin oluşturulması için süreç ve süreç modeli kavramları irdelenmiştir. Toplanan veriler ışığında taş işlemeciliğinin geleneksel yönteminin günümüzde uygulanmadığı görülmüştür. Yarı otomatik sistemli taş işlemeciliğinin yaygınlaşması ile geleneksel yöntemi sürdüren ustaların azaldığı tespit edilmiştir. İki yöntemin sürecini analiz etmek ve belgelemek üzere model oluşturmak için süreç modelleri notasyonları incelendiğinde farklı disiplinlerde süreç modeli kavramının ele alındığı görülmüştür. Tez kapsamında mimarlık alanında kullanılan süreç modellerini belirlemek üzere yapılan araştırmalarda Veri Akış Diyagramı (VAD) (Data Flow Diagram [DFD], Fonksiyon Modelleme için Bütünleşik Tanım (DMBT) (Integration Definition for Function Modeling [IDEF], Proje Süreç Matrisi (PSM) (Design Structure Matrix [DSM]), İş Kırılım Yapısı (İKY) (Work Breakdown Structure [WBS]) ve İş Süreç Modeli Notasyonu (İSMN) (Business Process Modeling Notation [BPMN]) gösterimlerine ulaşılmıştır. Bu notasyonlar arasında İSMN'in taş işlemeciliği alanlarındaki süreçleri ayrı ayrı ele almak ve farklı yöntemler arasındaki aşamaları belirtmek üzere ideal tercih olacağına karar verilmiştir. Tez çalışması kapsamında İSMN ile taş işlemeciliğinin ocak, atölye ve inşa sahası aşamalarının süreç modeli oluşturulmuştur. Modelin oluşturulma aşamaları, verilerin işlenme şekli, modelin doğrulanması ve onaylanmasına yönelik konular teze işlenmiştir. Bulgular ışığında taş işlemeciliğindeki yöntemlerin verimlilik, sürdürülebilirlik ve kullanışlılık açısından değerlendirmeleri yapılmıştır. Tüm değerlendirmeler doğrultusunda taş işlemeciliğinin tam otomatik yönteminin oluşturulmasına dair başka bir süreç modeli sunulmuştur. Tez kapsamında oluşturulan süreç modelleri ile İSMN gösteriminin mimaride kullanımına dair kılavuz niteliğinde farklı örneklerler ortaya konmuştur. Ayrıca mimarlık, inşaat ve mühendislik alanlarında proje öncesi, esnası ve sonrasındaki süreçlerin yönetilmesi ve potansiyellerin değerlendirilmesine yönelik anlatılar sunulmuştur.The transformation of stone craftsmanship, which creates geometric textures in historical structures in Mardin through knowledge transfer, has reached the present day. Traditionally conducted stone craftsmanship has evolved into a semi-automatic system with technological innovations. This study aims to establish a process model of stone craftsmanship, which is changing, by comparing the traditional method practiced in the past with the contemporary semi-automatic method. A methodology has been developed for the entire thesis to investigate methods, identify constraints, collect field data, and process findings. In this context, a semi-systematic literature review has been conducted regarding the processes of stone quarrying, stone workshops, and construction sites, which are part of the hierarchy of stone craftsmanship in building construction. Interviews with workshops and quarries have been conducted to examine the implementation methods in different fields. Based on the collected data, the concepts of process and process model have been examined to establish the process model of stone craftsmanship conducted with traditional and contemporary technologies. It has been observed that the traditional method of stone craftsmanship is not applied today based on the collected data. With the prevalence of semi-automatic systematic stone craftsmanship, it has been found that there is a decrease in masters who continue the traditional method. When process model notations were examined to analyze and document the processes of both methods and create a model, it was observed that the concept of process model is addressed in different disciplines. As part of the thesis, research has been conducted to identify process models used in the field of architecture, which includes Data Flow Diagram (DFD), Integration Definition for Function Modeling (IDEF), Design Structure Matrix (DSM), Work Breakdown Structure (WBS), and Business Process Modeling Notation (BPMN). Among these notations, it has been decided that BPMN would be an ideal choice to separately address the processes in stone craftsmanship and indicate the stages between different methods. Within the scope of the thesis, process models for quarry, workshop, and construction site stages of stone craftsmanship have been created using BPMN. The stages of model creation, data processing, model verification, and approval have been addressed in the thesis. Based on the findings, evaluations have been made regarding the efficiency, sustainability, and usability of methods in stone craftsmanship. In line with all evaluations, another process model has been proposed for the establishment of fully automatic stone craftsmanship. Through the process models created within the scope of the thesis and the representation of BPMN, various examples guiding the use in architecture have been presented. Additionally, narratives have been provided for the management of processes before, during, and after projects in architecture, construction, and engineering fields.