ŞIRNAK’IN İDARÎ TAKSİMATI VE İDARÎ ALANDA MEYDANA GELEN DEĞİŞİMLER (1845-1918)

Abstract

ABSTRACT Administrative Divisions of Shernakh and Changes in Administrative Area (1845-1918) Tanzimat (Reforms), basically in the framework of centralisation policy, put forward some regulations in the administration beside in different areas. The policy of administrative centralization of Tanzimat were tried to apply in Şırnak, too. However; the eastern territories, which have a much more autonomous administration of yurtluk-ocaklık (family seat) and hükümet (government) status for a long time, resisted rigorously to reforms. The tribal structure in this region and administration model applied for centuries made difficult to adapt to Tanzimat. Since mid-19th century, in the administrative construction of the Ottoman Empire, Shernakh had experienced unsteady status between kaza (township) and nahiye (sub-district) and had shifting borders between Bedlis, Diyarbekir and Mosul. The most prominent reason of this condition was that the local administrations in this region were not accustomed to be governed by a central administration and the inaccordant attitudes of this tribal formation to central administration.

Key-words: Shernakh, administrative history of Shernakh, tribes in Shernakh, Tribes, kaza (township), nahiye (sub-district).

ÖZET Tanzimat’ın idarî alanda getirdiği yenilikler, vergi ve asker toplama gibi idarenin merkeziyetçiliği arttırıcı uygulamalar olarak ortaya çıkmıştır. Ancak oldukça uzun bir zaman yurtluk-ocaklık ve hükümet statüsündeki daha özerk bir yönetime sahip olan doğudaki topraklar, Tanzimat’ın bu merkeziyetçi uygulamaları karşısında sert tepki gösterildiği bir coğrafya olmuştur. Bu coğrafyadaki aşiret yapısı ve yüzyıllarca uygulanan yönetim şekli Tanzimat’a uyumu güçleştirmiştir. 19. yy.ın ortalarından itibaren Tanzimat uygulamalarındaki idarî düzenlemeler, aşiret yapısındaki Şırnak’ta da uygulanmıştır. Şırnak da birçok doğu kentinde olduğu gibi bu düzenlemelere kolay uyum sağlayamamıştır. Şırnak, idarî yapılanma sürecinde bazen nahiye bazen kaza statüsü ile Bitlis Diyarbekir ve Musul sınırları arasında gidiş-gelişler yaşamıştır. Bu durumun altında yatan en önemli sebep de aşiret yapısının merkezî idareye uyumsuzluğu ile uzun yıllar bura yönetimlerinin merkeziyetçi bir idare şeklinde idareye alışkın olmamalarından kaynaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Şırnak, Şırnak’ın İdarî Tarihi, Şırnak aşiretleri, aşiretler, kaza, nahiye.