ZİRKİ BEYLİKLERİ VE BEYLERİ TARİHİ

Abstract

Zirki coğrafyası bugün, Diyarbakır‟ın Lice ve Hazro ilçeleri ile Siirt‟in Baykan ilçesini kapsamaktadır. Zirki bölgesi sırasıyla Selevkos, Bizans, İslam, Selçuklu, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi ve Osmanlı hâkimiyetlerine girmiştir. Zirki bölgesinde Zirki soyundan gelenlerin oluşturmuş olduğu dört beylik mevcuttur. Bu beylikler şöyledir: Atak Beyliği, Derzin Beyliği, Tercil Beyliği ve Gırdıkan Beyliği‟dir. Atak ve Tercil Beyliği Diyarbakır bölgesinde, Derzin ve Gırdıkan Beyliği ise Siirt bölgelerinde yaşam alanı bulmuşlardır. Zirki soyunun geldiği kişi ise Şeyh Hasan Zerraki olduğu kabul görmektedir. Şeyh Hasan Zerraki‟nin Şam vilayetinden Mardin vilayetine, oradan da Atak bölgesine geçtiği rivayet edilir. Şeyh Hasan Zerraki‟nin oğulları burada hüküm sürmüş; daha sonra ise Tercil, Derzin ve Gırdıkan bölgelerine gidip bu bölgelerde beylikler kurup yönetmişlerdir. Kurulan bu beyliklere Zirki ya da Zırkan beylikleri denilmektedir. Zirki beylikleri Çaldıran Savaşı öncesi Şii İran‟a bağlıyken Çaldıran Savaşı‟ndan sonra ise diğer Kürt beylikleri gibi Osmanlı hâkimiyetine girip Osmanlı idaresinde hükümet sancakları ve yurtluk ocaklık sancakları şeklinde yönetilmişlerdir. 19. yüzyılda Osmanlının merkezileşmesi ile beraber, beylik statüleri ellerinden alınmıştır. Osmanlının merkezileşmesi ile birlikte yeni düzene uymayan bazı Zirki beyleri Sivas ve Edirne gibi batı şehirlerine yerleştirilmişlerdir.