ŞÊX MÛSAYÊ ŞÊXANÎ GUNDIKÎ Û BERHEMÊN WÎ YÊN MENZÛM (Metn û Lêkolîn)

Abstract

Şêx Mûsayê şêxanî tevî ku di serdema modern de jiyaye berhemên klasîk nivîsandine. Ji ber ku berhemên wî bêtir dîdaktîk in huner û edebîyat pir ne pêşde ne. Lê belê dîsa ji gelek alîyên wekî ruxsarî, tematîk, zimanî û cuwankarîyê ve mînakên edebî dihewînin û hêjayî lêkolînên akademîk in. Şêx Mûsa, sê berhemên pexşanî û du hebên menzûm çêkirine. Wî, berhemeke nîvcomayî û yeka wenda jî heye. Pênc berhemên wî bi Kurdî, du heb jî bi Erebî ne. Çar berhemên wî di cildekê de, du caran bi herfên Erebî hatine weşandin. Dîwançeya ku du nusxeyên destxet hene û ji 17 helbestan pêk tê, cara pêşî bi vê xebata me ji nav destnivîsan derket û kete bin hûrbîna zanistî. Jîyannameya şêx Mûsa û danasîna berhemên wî beşa pêşî ya vê xebatê ye. Piştre di beşa duyem de kargeha me bû dahûrîna ruxsarî û di vê beşê de me hewl da bo nimûneyên hêmanên ahengî, pênaseyên hunerên edebî û dayîna mînakên ji metnê, ziman û kesatîya edebî ya helbestvan û tesbîta tesîra edîbên navdar. Di beşa sêyem de piştî tehlîla tematîk me da pey rengînîya mijar û cureyên berhemên wî û li dora cureyên eqîdename, sîyer û Şîretnameyê gerîyan. Digel pênaseya wan, me nimûneyên wan ên di edebîyatên cîran û ya Kurdî de dan û her berhem di bin cureyê wê de da nasîn. Îca di beşa çarem de, ku beşa dawî ya tezê ye, bi danasîna nusxeyan, latînîzekirina metnên kurdo-arabîk, me xebata xwe ediland. Di beşa encamê de bi kurtayî me behsa helbestvanê me û berhemên wî kir û ew nirxandin; û bi saya vê xebatê me edîbekî nû li edebiyata Kurdî zêde kir.

Şeyh Musa Şeyhani modern dönemde yaşamış olmasıyla beraber klasik eserler yazmıştır. Eserleri daha çok didaktik olduğu için sanat ve edebiyat pek ön planda değildir. Fakat yine de Şekil, tema, dil ve edebi sanatlar gibi pek çok yönden edebi örnekler barındıran, akademik incelemeye değer eserlerdir. Şeyh Musa, üçü mensur ikisi manzum olmak üzere beş eser ortaya koymuştur. Biri yarım kalmış biri de kayıp iki eseri daha vardır. Bunların beşi Kürtçe, ikisi Arapça‟dır. Dört eseri mücellet bir mecmua olarak iki defa Arap alfabesiyle basılmıştır. İki farklı yazma nüshası olan ve toplamda 17 Şiirden oluşan bir divançe ise bu çalışmamız ile yazmalar arasından çıkarılmış ve ilmi mercek altına alınmış. Şeyh Musa‟nın biyografisi ve eserlerinin tanıtımı bu çalışmanın ilk bölümünü oluşturuyor. Şkinci bölümde manzum eserlerin biçimsel incelemesi çalışma alanımız oldu. Metnin ses uyumları ve numuneleri, edebi bazı sanatların tanımları, tespiti ve metinlerden örnekler, Şairin dili ve edebi kişiliği ve Şair üzerinde etkili ünlü edipleri belirlemek için çabaladık. Üçüncü bölümde de tematik tahlilden sonra, eserlerinin konu ve tür çeşitliliğinin peşine düştük ve akidename, siyer ve pendname türlerinin etrafında dolaştık. Bu türlerin tanımlarıyla beraber komşu edebiyatlardan ve Kürt edebiyatından örnekler verdik ve Şairin her eserini kendi türünün alt başlığında tanıttık. Tezin son bölümü olan dördüncü bölümde ise nüsha tanıtımı, Kürdi-Arabik metinlerin latinize edilmesi ile çalışma kıvamına geldi. Sonuç bölümünde Şairimiz ve eserleri hakkında genel bir değerlendirmede bulunduk. Böylece bu çalışmamız ile bu Şairi ve eserlerini Kürt edebiyatına kazandırmış olduk.