M.Ö. 6-5. Binyıllarda Mezopotamya ve Çevresinde Kültürel Temas ve Etkileşim

Abstract

Bu makale, tarihöncesinden günümüze uzanan "kolonileşme" hareketi ve bunun kültürel değişmeye etkisini ele almaktadır. Amaç, "Ubeyd'in yayılışı" denen ve karmaşık toplumun gelişini haber veren sosyoekonomik evrimin temel karakteristikleri ile Mezopotamya'nın güneyinden kuzeyine doğru gerçekleşen kültürel yayılmanın işleyişini incelemektir. Arkeologlar, MÖ. 4. binyılda tarihin ilk şehirli-devletli toplumlarına ev sahipliği yapan Uruk (Güney Mezopotamya) maddi kültürünün kuzey ve batı yönünde genişlemesini "Uruk yayılımı" olarak adlandırmışlardır. 6-5. binyıllarda ise, hiyerarşik toplum düzenine doğru önemli adımlar atılmışsa da, kent (ve siyasal örgütlenme tarzı olarak devlet) ortaya çıkmış değildir. Kendinden sonra gelen Uruk'taki duruma benzetilerek "Ubeyd yayılımı" adı verilen bu süreçte de, tabakalı topluma özgü maddi kültür varlıkları yine Güney Mezopotamya'dan (Ubeyd ve komşu yerleşimlerden) kuzeye yayılmıştır. Diğer taraftan bu çalışma, bazı arkeologların (kurumsallaşma eğilimi gösteren siyasal örgütlenmeye işaret ettiğinden) şeflik adını uygun gördüğü bu "devlet-öncesi karmaşık toplum" tipinin Yakın Doğu topraklarına hangi şartlarda yayıldığını ortaya koymayı hedeflemektedir. Uruk yayılımının aksine, Ubeyd kültürel evreninin genişlemesini kolonileşme tezine dayandırmakta zorlanılmaktadır, ancak diğer varsayımlar da (takas; öykünme ya da kültürleşme; teknoloji transferi) olguyu tek başlarına açıklamakta yetersiz kalmaktadır. Bu sebeple, konuya ilişkin soruların yanıtı aranırken arkeologların önerdiği bütün modelleri tek tek gözden geçirmek gerekmektedirThe main purpose of this paper is to examine the phenomenon frequently called the “Ubaid expansion” or “Ubaid interaction sphere” in which the material culture of Southern Mesopotamia appears in Upper Mesopotamia and the bordering mountains during the 6thth millennium. The paper will also attempt to explain how did the “Ubaid expansion” contribute to the formation of hierarchical societies in Greater Mesopotamia. Indeed, the biggest weakness of the model of expansion (drawn from the subsequent “Uruk expansion”) is that it ignores multiregional character of the Ubaid interaction sphere and describes the culture contact between south and north Mesopotamia as a core-periphery dichotomy. Uruk expansion was probably an actual colonial phenomenon, but it is difficult to use the same argument to explain the “Ubaid expansion”. Several arguments (exchange, colonization, emulation and technology transfer) have been proposed for the widespread dissemination of Ubaid material culture in Upper Mesopotamia. The present paper proposes to outline and discuss these competing arguments in the hope of contributing to the early complex societies literature and to answer how and why the Ubaid expansion emerged