Tek Türlü Değil, Çok Türlü Bir Dünyadır: Zooarkeoloji’de Antrozoolojik Yaklaşımlar

Abstract

Zooarkelojik yorumlamalarda bütünsel bir yöntem uygulaması çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışma, arkeofaunaların incelenmesinde insan merkezli düşüncelerin aksine, çok türlü bir dünya düşüncesi önermeyi amaçlamaktadır.

Çalışmanın temelinde, geçmiş insanlarla diğer hayvanların etkileşimini anlamak için günümüzde ortaya çıkan Antrozoolojik düşünceler vardır. Zooarkeolojik çalışmaların amaçlarının yanı sıra etnografik verilerin yardımıyla insanlar ile diğer türlerin soyut etkileşimleri de incelenmiştir.

Hem tarihöncesi hem de tarihi yerleşmelerden elde edilen hayvan kalıntıları, çoğu zaman çeşitli aletler ve objeler gibi yalnızca insanlar tarafından kullanılan doğal bir kaynak olarak yorumlanmaktadır. Bu durum, insan ve diğer hayvanlar arasında soyut etkileşimleri geçerek yalnızca somut etkileşimlerin kaydedilmesine yardımcı olmaktadır. Dolayısıyla zooarkeoloji’deki bu bakış açısı, günümüz dünyası üzerinde ‘Antroposen’ dönemin olumsuz etkilerini daha da güçlendirmeye teşvik etmektedir. Fakat etnografik kaynaklar ile birlikte hem doğa tarihi hem de hayvan davranışlarına baktığımızda, insan dâhil tüm hayvan türlerinin etkileyici ve son derece birbirine bağlı etkileşimlerde olduğu görünmektedir. Bu durum insan merkezli “hayvansal topluluk” bakış açısının aksine, diğer türlerle doğadaki bir tür olan “insan”ların etkileşmenin yeniden incelenmesi ihtiyacını oluşturmaktadır.

Paleontoloji, paleoantropoloji ve zooarkeoloji dâhil olmak üzere, doğa tarihini inceleyen bilim dallarının temel amacı, insanoğlunun yaşamını sürdürmek için daha uygun bir dünya düzenine destek sağlamaktadır. Fakat temel fark şu ki, paleontoloji, doğa tarihi çalışmalarında bir birey olarak tüm türlere aynı önemi verirken, paleoantropoloji ve zooarkeoloji ile birlikte, antropolojinin tüm dalları yalnızca insanı merkeze alarak sorunsalları oluşturmaktadır. Öte yandan Antrozooloji, hem insan hem de diğer hayvanların etkileşimlerini incelenmekte, iki taraflı ‘etkileşim’lere odaklanmaktadır. Bu nedenle, insanoğlunun oluşumu, gelişimi ve bu gelişiminde diğer hayvanların rollerini incelemek için, zooarkeoloji’de çok türlü bir dünya düşüncesiyle birlikte insan-hayvan arasındaki iki taraflı etkileşimlerin incelenmesi son derece önem arz etmektedir. Bu biçimli düşüncelere odaklanarak yöntem ve yorumlamaları oluşturması sayesinde, zooarkeoloji ‘Antroposen’in olumsuz etkilerini azaltarak yaşamakta olan uygun bir dünya oluşumuna yardımcı olacaktır.