Herakleitos'ta Sezgisel Bilginin İmkânı

Abstract

Bu tez çalışmasının amacı Herakleitos'ta sezgisel bilginin imkânını araştırmaktır. Herakleitos'ta sezgisel bilginin mümkün olup olmadığı onun düşünce dizgesinde açığa çıkar. Onun felsefi düşünüşünün arka planında logos vardır. Logosun bilgisine ulaşmak ise bir bilgi kaynağı gerektirir. Her ne kadar Herakleitos buna dair net açıklamalar yapmamış olsa da fikirlerinden yola çıkarak ipuçları bulmak mümkündür. Bu minvalde duyu bilgisinin birinci halka, aklî bilginin ikinci halka ve sezgisel bilginin bu iki halkayı kapsayan son halka olduğu tezde iddia edilir. Tezin ilk bölümünde Herakleitos'un bilgi anlayışını konumlandırmak için aşağı yukarı çağdaşları olan bazı filozofların bilgi anlayışlarına değinilir. Buna mukabil Milet Okulu, Elea Okulu, Pythagorasçılık ve Atomcu Okula mensup bazı filozofların arkhe arayışlarında nasıl bir bilgi kaynağının olabileceğine dikkat çekilir. Bu doğrultuda ikinci bölümde Herakleitos'ta, doğrudan doğruya dolayımsız bilgi olarak bilinen sezgi tanımından ziyade arka planda duyusal bilgi ve aklî bilgiye imkân veren bir sezgi anlayışına dair ipuçları vardır. Bu ipuçları Herakleitos için ateş, güneş, altın, yıldırım gibi olguların unsur olarak kullanılmalarının yanı sıra metafor olarak kullanılmalarıdır. Ayrıca ikinci bölümde gnomas (derin kavrayış), phronesis (düşünce) ve sophon(bilgelik) kavramları da Herakleitosçu sezgisel bilgiye kaynaklık eder. Bu bağlamda metinde gerek bu kavramlar gerek metaforlar tartışmaya ve değerlendirmeye açılır. Son bölümde ise Herakleitos'un değişim düşüncesi ve sezgisel bilgi anlayışı tartışılır. Değişim düşüncesini 'Her şey akar' olarak okuyan Platon'un eleştirisine maruz kalan filozofun aslında logos bağlamında bir değişim düşüncesine sahip olduğuna dikkat çekilir. Bunun üzerine Platon Herakleitos'u logos anlayışı üzerinden okusaydı nasıl bir okuma biçimi ortaya çıkardı sorusu tartışılır. Bu bağlamda Herakleitos'un sezgisel bilgi anlayışı ile Platon'un Anamnesis Kuramı arasında ilişki kurulur. Bu ilişkide Platon'un diaonetik anamnesis, noesis kavramları ile Herakleitos'un gnomas, phronesis kavramları arasında bir benzerlik kurulur. Bu da Platon açısından Herakleitos'un farklı bir okumasına imkân verir mi sorusunu düşünmeye imkân alanı açar.The aim of this thesis is to investigate the possibility of intuitive knowledge in Heraclitus. The possibility of intuitive knowledge in Heraclitus is revealed in his thought system. In the background of his philosophical thinking is the logos. Reaching the knowledge of the logos requires a source of knowledge. Although Heraclitus did not make clear explanations about this, it is possible to find clues based on his ideas. In this respect, the thesis claims that sense knowledge is the first link, intellectual knowledge is the second link, and intuitive knowledge is the last link that encompasses these two links. In the first part of the thesis, in order to position Heraclitus' conception of knowledge, the conceptions of knowledge of some philosophers who were more or less his contemporaries are mentioned. On the other hand, it draws attention to what kind of a source of knowledge some philosophers belonging to the Miletus School, the Elea School, Pythagoreanism and the Atomist School might have had in their search for the arche (principle). Accordingly, in the second chapter, Heraclitus hints at an understanding of intuition that allows for sensory knowledge and rational knowledge in the background, rather than the definition of intuition known as unmediated knowledge. For Heraclitus, these clues are the use of phenomena such as fire, sun, gold, and lightning as metaphors as well as elements. Moreover, in the second chapter, the concepts of gnomas (deep insight), phronesis (thought) and sophon (wisdom) are also the source of Heraclitus' intuitive knowledge. In this context, both these concepts and metaphors are discussed and evaluated in the text. The last section discusses Heraclitus' idea of change and his intuitive understanding of knowledge. It is pointed out that the philosopher, who was criticized by Plato for reading the idea of change as 'Everything flows', actually had an idea of change in the context of logos. Thereupon, the question of what kind of reading would have emerged if Plato had read Heraclitus through his understanding of logos is discussed. In this context, a relationship is established between Heraclitus' intuitive understanding of knowledge and Plato's Theory of Anamnesis. In this relationship, a similarity is established between Plato's concepts of diaonetic anamnesis and noesis and Heraclitus' concepts of gnomas and phronesis. This opens a space to consider the question of whether Plato allows a different reading of Heraclitus.