Yaşayan Diller Enstitüsü

Permanent URI for this communityhttps://hdl.handle.net/20.500.12514/13

Browse

Now showing 1 - 9 of 9

Daçek di Devoka semsûrê de (Nimûneya Deverên Sincik, Aldûş û Kûmîrê)
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Esen, Haşim; Adak, Abdurrahman
Kürtçe üzerine bir çok çalışma yapılmakta ve dilbilgisi konuları çalışma alanı olmaktadır. Edatlar da bu çalışmanın yapıldığı dilbilgisi konularından birisidir. Kürtçe dilbilgisi üzerine hazırlanan kitaplar edatlar konusunda geniş kapsamlı değillerdir. Bu kitapların yazarları ya yaşadıkları bölgenin kürtçesini (ağzını) ya da daha önce yazılmış olan dilbilgisi kitaplarını kendi çalışmaları için esas almışlardır. Bu yüzden kürçenin bir çok ağzının özellikleri bu kitaplarda yer almamıştır. Adıyaman ağzı da bu kitaplarda yer almayan ağızlardan birisidir. Bu nedenle bu çalışma Adıyamman ağzı üzerine yapılmıştır. Bu çalışma için üç temel bölge (Kömür, Sincik, Gerger) belirlenmiştir. Çalışma belirlenen bölgelerin kürtçeleri üzerinde yürütülmüştür. Çalışmalarda kullanılan materyaller halk masalları ve günlük konuşmalardan derlenmiştir. Bununla Adıyaman ağzının özellikleri orijinal bir şekilde gösterilmek istenmiştir. Daha önce de belirtildiği gibi bu çalışma Adıyaman kürtçesi üzerine yapılmıştır. Bu çalışma dört bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde konu, amaç, önem, yöntem – teknikler ve çalışmanın önündeki engeller, ikinci bölümde edatlar ile ilgili genel bilgiler, üçüncü bölümde Adıyaman ağızındaki edat örnekleri ve özellikleri, dördüncü bölümde ise kürtçedeki edatlar ile Adıyaman ağzındaki edatlar karşılaştırılmıştır. Dördüncü bölümün sonunda da çalışmadan çıkarılan sonuçlar ile çalışmada yararlanılan kaynak kitaplar ve kaynak kişilerin listesi verilmiştir.
Hunerên Edebî di Dîwana Hadî (Seydayê Licî) de
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Ilı, Aynur; Adak, Abdurrahman
Mihemed Hadî'nin hayatı hakkında her ne kadar az bilgiye sahip olunsa da bilinmektedir ki 19. ve 20. yüzyılları arasında yaşamış olan bir âlim, şair, mutasavvuf ve aydındır. Muhammed Hadi Licelidir, bu da halk arasında bilinen adı olan Seydayê Licî mahlasından anlaşılmaktadır. Mihemed Hadî'nin Lice'de bir süre müderrislik ve müftülük yaptığı da kayıtlarda bulunmaktadır. Şiirleri, yaşadığı dönemin fikir ve düşünce yapısı, tasavvuf ve tarikat anlayışı (özellikle kendisinin de üyesi olduğu Nakşibendi tarikatı) ve dini bilgisi hakkında geniş bilgiler vermektedir. Mihemed Hadî düşüncelerini şiirlere aktarırken sanatsal bir dil kullanmaktadır. Belagât, güzel konuşma ve kendini güzel ifade etme bilimidir. Belâgatın çıkış noktası ve bugünkü halini alması uzun bir sürece tekabül eder. Belâgatın ilk çıktığı dönemdeki amacı Kur'anı Kerimi daha iyi anlamak içindi; ancak daha sonra alanı genişleyerek klasik edebiyat eserlerini yorumlamak ve anlamak için de kullanılmıştır. Çalışmamızın konusu "Hadî (Seydayê Licî) Divanında Edebi Sanatlar" dır. Daha önce geniş bir şekilde edebi sanatlar konusunda ve Hadi'nn Divanı üzerinde bir çalışma olmadığı için bu konu tercih edilmiştir. Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Hadi'nın hayatı ve eserleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde Hadî'nin Divan'ında geçen 44 edebi sanat üzerinde çalışılmış ve bu sanatlar, teker teker açıklanıp divandan örneklerle yorumlanmıştır. Üçüncü bölümde ise divan baştan sona kadar yazılmış olup edebi sanatlar teker teker tespit edilip yazılmıştır. Sonuç kısmında ise tespit edilen edebi sanatlar karşılaştırmalı bir şekilde izah edilmiştir.
Karakter di romana kurmancî de "Girê Şêran- Mirina Bêsî- Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî- Qerebafon- Sobarto"
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Güler, Emin; Adak, Abdurrahman
Romanı oluşturan yapıların en önemlisi karakterdir. Karakter romanın diğer tüm yapılarını etrafında toplayıp onları kurgusal bir dünyanın içinde sunmaktadır. Bu bağlamda roman kurgusal bir dünyada göz önüne serildiğinde aynı zamanda ait olduğu toplumu da temsil etmektedir. Bu tez merkezine kürt romanında karakter yaratmayı almıştır. Konu olarak son otuz yılda (1980-2012) Kürt toplumunda yaşanılan önemli olay ve olguların roman karakterleri üzerindeki etkisini incelemiştir. Bu tez için beş roman belirlenmiştir. Bu bağlamda Yaqob Tilermenî (Qerebafon/Gramafon), Dilawer Zeraq (Mirina Bêsî/Gölgesiz Ölüm), Menaf Osman (Girê Şêran/ Aslan Tepesi), Helîm Yûsiv (Sobarto/Sobarto), Şener Ozmen (Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî/Bitmemiş Öykü Yarışması) karakter oluşturma açısından analiz edilmiştir. Birinci bölümde her ne kadar teorik alandan yararlanılmışsa da, tanımlar, değerlendirmeler, yorumlar, karakter çeşitleri ve edebiyatın teorisyenlerine göre tip ve karakter arasındaki fark üzerinde durulmuştur. İkinci bölüm ele alınan beş romanın, roman dünyasını ve karakterlerini tanımaya tahsis edilmiştir. Üçüncü bölümde ele alınan romanların karakterleri detaylı bir bakış açısıyla edebiyatın bilimsel teorileri ışığında analiz edilmiştir. Sonuçta Sobarto/Sobarto ve Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî/ Bitmemiş Öykü Yarışması diğer üç romana nazaran karakter oluşturma ve toplumu temsil etmede daha başarılı bulunmuştur.
Lekolina li ser dengsaziya devoka Çaldirane
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2015) Taş, Çetin; Adak, Abdurrahman
Bu çalışmada Çaldıran ağzını fonetik açıdan inceledik. Bu amaçla öncelikle farklı kişi ve mahallelerden sesler kaydettik ve sonuç olarak elli sayfaya yakın metin elde ettik. Sonra bu metinler üzerinde çalışarak yazılı/ standart Kürtçe'de olmayan veya olduğu halde alfabede gösterilmeyen harfleri tespit ettik ve bunların uluslar arası fonetik alfabedeki karşılıklarını verdik. Ayrıca amacımız doğrultusunda metinlerdeki seslerin dönüşümü, düşüşü, kaynaşması, türemesi, tekrarlanması ve göçüşmesini analiz ettik ve yazılı/standart Kürtçeyle karşılaştırdık. Sonuç bölümünde ise Çaldıran ağzının fonetik farklılıklarını tek tek yazmaya çalıştık. Bununla birlikte çalışmamızın sonunda bu metinlerde anlaşılması zor olan söz öbekleri ve Çaldıran ağzına has kelimelerin anlamlarını kapsayan bir sözlük sunduk.
Mewlîdê Usman Esad Efendîyo babijî - Bîyîşa Pêxemberî - metn û wekenitîş
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2014) Kırkan, Ahmet; Adak, Abdurrahman
Zazacada en eski ve önemli eserler mevlitlerdir. Yazın alanında ilk Zazaca eserler 19. yüzyılda verilmiştir. Osman Esad Efendi bu eserini 1903 yılında yazmıştır. Bu mevlit, Ehmedê Xasî'nin mevlidinden sonra Zazacadaki ikinci eserdir. Osman Efendi'nin mevlidi 1933 yılında Şam'da basılmıştır. Temel amaç, nüshalardan Osman Esad Efendi'nin mevlidini tespit etmek, ortak bir metin çıkarmak, klasik bir metni ilmi ve edebi kaidelere göre tetkik etmektir. Bu çalışmada Osman Esad Efendi'nin eseri tetkik edilmiştir. Her şeyden önce farklı milletlerden mevlitlere örnekler verilmiştir. Sonra kurmanci lehçesi üzerinde durulmuştur. Zazaca lehçesinde yazılmış olan mevlitler ve yazarlarını sıralanmıştır. Sonra Osman Esad Efendi'nin mevlidinin nüshalarını tanıtılmıştır. Mevlidin yazılma nedenini, özelliklerini ve bölümlerini sıralanmıştır. Metnin yapılması ve hazırlanması üzerinde durulmuştur. Eserde kelime yapılartı, cümle yapıları ve edebi sanatları tetkik edilmiştir. En sonunda da araştırma sonucunu yazılmıştır. Bu çalışmada usul, klasik bir metni edebi ve ilmi kaideler göre tetkik etmek ve sade bir metin ortaya çıkarmaktır. 1933 yılında basılan nüsha ve el yazması nüsha üzerinde çalışılmıştır. Ortak bir nüsha oluşturmak için bütün nüshaları göz önüne alınmış ve hepsinin üzerinde çalışılmıştır. Elde edilen nüshalar sayıca çok olsalar da her birinin eksiklikleri vardı. Amaç, nüshaları eleştirmek ve metni tamir etmektir. Bütün eksikliklere rağmen sağlam bir metnin ortaya çıkarılmasına gayret edildi. Çalışmamızda Osman Esad Efendi'nin yazdığı mevlidin özellikleriyle birlikte, bu mevlidin yazıldığı zazacanın Siverek ağzının özellikleri de ortaya çıkarılmaya çalışıldı.
Mewlûda Mela Sîraceddînê xelîlî û berawirdkirina wê bi mewlûda Mela Huseynê Bateyî re
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2019) Akın, Abdurrahman; Adak, Abdurrahman
Bu çalışmanın konusu, Mela Siraceddin Halili'nin "Durra Birincî Mewlûda Kurmancî" adlı eseri ve Molla Huseyin Batey'in "Mewlûdu-n Nebi" adlı eseri ile karşılaştırmasıdır. Çalışmanın amacı hem Kürtçe yazılan bu mevlid üzerine araştırma yapmak hem de Bateyi'nin mevlidi ile olan ilişkisini tespit etmektir. Bu çalışma giriş ve üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, eserin metodolojisi, mevlid kavramı ve tarihi ile iki yazarın hayatı ele alınmıştır. Çalışmanın ilk bölümü Mela Siraceddin Halili'nin metnine, ikinci bölüm edebiyat araştırmasına, üçüncü bölüm ise her iki eserin karşılaştırılmasına ayrılmıştır. Çalışma da her iki eser dil ve uslüp, kafiye ve redif, vezin, edebi sanatlar ve içerik yönünden karşılaştırılmıştır. Birçok yönden Halili'nin mevlidi Bateyi'nin mevlidinden farklıdır. İçerik açısından Bateyi, Hz. Muhammed'in Nuru'nun yaratılışını, doğumu ve çocukluğunu edebi ve manzum bir şekilde yazıya dökerek kronolojik bir şekilde vermiştir. Halili'nin mevlidinde ise Peygamber'in şemail ve hilye kategorisine giren; şekil, tabiat, mucize ve kişisel özelikleri çokça yer almıştır. Bu mevlid sade bir üslupla yazılmış, konu alanı ise daha kısıtlıdır.
Rehendên deronî di hozanên Rojen Barnas de
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2016) Alı, Jasım Mohammed Alı; Adak, Abdurrahman
Edebiyat, psikoloji ve yaratıcılık arasında kuvvetli bir ilişki bulunmaktadır. Her biri hayatın farklı yönlerini, eğitim ve bilgi üretim düzeyini etkilemekte ve sosyal araştırmalar tarihinde bu ilişkinin etkileri görülmektedir. Bu tez, Rojen Barnas'ın şiirlerinin gizli bazı yönlerini ortaya koymayı hedefleyen eleştirel bir incelemedir. "Rojen Barnas'ın Şiirlerinde Psikolojik Hususlar" adını taşıyan bu inceleme, şiir metinlerinin incelenmesinde psikolojik eleştirinin teorik temellerini esas almaktadır. Rojen Barnas, bu şiirlerinde pek çok ruhsal hususu ve yansımalarını şiirsel imge ve mecaz yoluyla uygulamayı başarmıştır. Bu araştırma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm "Edebiyat ve Eleştirinin Psikoloji ile İlişkisi" başlığı altındadır. İkinci bölümün adı "Psikoloji ile Ruhsal Eleştirinin Şairin Kişiliği ile İlişkisi" dir. Üçüncü bölüm ise "Rojen Barnas'ın Şiirlerinde Psikolojik Boyutların Aktivasyonu" dur. Şairin bütün eserleri dört divandan oluşan "Kadiz" adlı kitabında toplanmıştır. Bu dört divan da şunlardır: Sabah Barajı, Diyarbakır Semalarında Ay, Aşk Mülkü, Yelda.
Tespîtkırın û tesnîfkırına nırxên cıvakî dı çîrokên herêma Nısêbînê de
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2022) Aktaş, Nurcihan; Adak, Abdurrahman
Masallar bir toplum içerisinde doğan ve ataların kültürlerini barındıran sözlü anlatılardır. Her toplum kendi yaşam biçimleri, inanç ve değerlerine göre masallarını oluşturmuşlar ve bu şekilde nesilden nesile aktarmışlardır. Yani masallar bir toplumun inanç ve toplumsal değerleri üzerine inşaa edilmiştir. Bu yüzden masalların bir yönüyle toplumun aynası olduğu söylenebilir; çünkü masallar bir yandan dinleyicilere zevk verirken diğer yandan içinden barındırdığı toplumsal kodları nasihatvari yolla dinleyicilere ulaştırmaktadır. Elbette ki bu eğitsel yönü sadece çocuklar için değil, aynı zamanda yetişkinler için de geçerlidir.Dolayısıyla bir toplumun kültür ve toplumsal değerlerini masalarından anlamak mümkündür. Bu çalışmanın amacı Nusaybin yöresinde yer alan Kürtçe folklorik masallarında sosyal değerlerin tespit edilmesidir. "Genellikle barındırdığı sosyal değerler ne şekildedir ve bu masallar aracılığı ile hangi değerler bir sonraki nesle ulaşmıştır?'', soruların cevapları bu çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Bu soruların cevapları için Nusaybin yöresine ait yirmi kurmanci masal analiz edilmiş ve bu masallarda Schwartz Değer Ölçeği kullanılarak sosyal değerler tespit edilip, sınıflanmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde tezin konusu, amacı, yöntemi, sınırlılıkları ve kaynakları hakkında temel bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde değerlerin hikâye ve halk bilimi ile ilişkisi üzerinde durulmuş, ikinci bölümde ise Nusaybin yöresine ait yirmi hikâyenin tamamına ait toplumsal değerler ortaya konulmuş ve bu değerlerin tespiti ve sınıflandırılması yapılmıştır. Çalışmanın sonunda sonuç ve yorumlar yapılmış olup, çalışmamız için derlediğimiz Nusaybin yöresine ait on masalın tam metinleri verilmiştir, ancak telif hakkından ötürü alıntı yaptığımız diğer on öykünün tam metinleri verilmemiştir.
Xizna We'zan: Dîwançeya Hilmî (Şêx Ehmed Hilmîyê Dêrşewî) -Metn û lêkolîn-
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2020) Atmaca, İbrahim; Adak, Abdurrahman
Şeyh Ahmed Hilmi Derşevi 1922 yılında Cizre'de dünyaya geldi, 2016 yılında Gaziantep'te vefat etti. Derşevi ailesine mensup olan Şeyh Ahmed, Nakşibendî tarikatının Halidilik koluna mensuptur. Derşevî ailesi Zenganî ailesiyle birlikte Cizre ve bölgede İslam dinine büyük hizmetler etmişler, tasavvuf yoluyla Cizre Botan halkının irşad ve eğitimi ile ilgilenmişler. Şeyh Ahmed Derşevî ailesinin mutasavvıf silsilesi içerisinde mutasavvıf bir ediptir. O klasik Kürt edebîyatının mutasavvıf bir şairidir. Klasik edebîyatın nazım şekilleri ve kalıplarıyla Kürtçe ve Arapça şiirler yazmış, şiirlerinde "Hilmi" ve "Ehmed" mahlasını kullanmıştır. Divançesi ile birlikte Defter-i La Yefteri (Arapça) adında bir eseri ve Zehr û Zimanê Kurmancî adında bir sözlüğü vardır. Bu çalışmamızın konusu Hilmi'nin hayatı ve divançesi üzerinedir. Çalışma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Şeyh Ahmed'in yaşadığı devrin siyasi ve dini/tasavvufi durumu sunuldu. Birinci bölümde Şeyh Ahmed'in hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildi. İkinci bölümde divançenin dili yorumlandı ve şekilsel açıdan incelendi. Üçüncü bölümde divançenin nüshaları tanıtıldı ve transkripsiyonlu metni verildi. Sonuç kısmında genel olarak yapılan çalışma ve tespitler hakkında bilgi verildi. Divançenin müellife ait olan el yazaması nüshası tıpkıbasım olarak verildi.

Browse

Browsing Yaşayan Diller Enstitüsü by Author "Adak, Abdurrahman"