Yaşayan Diller Enstitüsü

Permanent URI for this communityhttps://hdl.handle.net/20.500.12514/13

Browse

Now showing 1 - 20 of 28

15 DEYÎRÊ (KLAMÊ) ÇEWLÎGÊ,VATEYÊ Û HÎKAYEYANÊ ÎNAN SERO
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2022) Yolcu, Ahmet Nuri
Na xebate de, ma mûzîk çinayo û taybetmendîye mûzîk çinayo? sero etûde xo kenê û 15 deyîrî Çewlîgî yê Zazakî pê vateyê û hîkayeyanê înan tehlîl kene. Ma xebatê xo de pêcigêrayîşane wareyan kesane xûsûsan, meqaleyan û çend kitaban ra îstîfade kerdî. Vêrcû zazakî de tenya edebîyatê fekî averşîyîbî, seba ney muzîk hîkayeyan de, sanikan de, çibenokan lezvateyan de tim û time estbîyo. Na xebat de zî armanc deyîranê çewlîg ra varyantanê înan ke nênûsîyayê înan mojnayîş û behsê hîkayeyanê înan kerdişo.
Berhevkirina Hêmanên Folklorê li Gundê Qerekoyinê yê Girêdayî Sêwrekê
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2023) Birgün, Argeş
Ev xebat li gundê Qereqoyinê (Karakoyun) yê girêdayî Sêwrekê hatîye kirin. Ev xebat parçeyekî xebatên monografîyê ye, lê belê bi tevahî ne monografî ye. Ji ber pirsgerekên kêmasîya demê, çûn û hatinê ev xebat nebû monografîyeke giştî. Ji ber ku li vî gundî xebatên wek vê çênebûye, me hewcedarî dît ku divê xebatên sehayê li vî gundî were kirin, ji ber ku ev gund ji gelek alîyan de li Sêwrekê cihê xwe girtîye, ji alîyê çandî, edebî, sîyasî û aborî de bi bandor e. Li gor hevpeyvînên me derdorê 30-40 sal berê li gund dengbêj û çîrokbêj hebûne, lê belê stranên û çîrokên wan bêtir bi jîyana wan ve sînordar mane, armanca me berhemên mayî berhevkirin û qeydkirin e. Ji alîyê din de jî ji ber pergala kapîtalîst ya dinyayê orf, edet û bawerî winda dibin, Ev rewş di lîstikên zarokan de jî dîyar e, ji ber ku zarok bi telefon, tablet û kompîturan ve dem derbas dikin, ev jî dibe sedema nelîstina lîstikan û jibîrkirina lîstikan. Ji ber ku li gundê Qereqoyinê berê xebatên akademîk nehatiye kirin, ji vî alîyî de û ji alîyê devokê de ji bo xebatên nû cihekî xwe yê girîng digire. Ji bo ku li ser hin xalan kûr bibin bi hin mijaran ve hatîye sînordarkirin û di naverokê de ev hatîye dîyarkirin. Me di vê xebata sahê de rêbaza hevdîtin, çavdêrî û rapirsînê kirin.
BÎBLIYOGRAFYAYA TEZÊN MASTER Û DOKTORAYÊ YÊN BEŞÊN ZIMAN Û EDEBIYATA KURDÎ Û ZIMAN Û ÇANDA KURDÎ (2011-2020)
(Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2021) Yıldırımçakar, Ziyattin; Yıldız, Reşit
Ev gotar li ser tezên master û doktorayê ye ku di nav- bera salên 2012 û 2020an de, di beşên Ziman û Edebiya- ta Kurdî û Ziman û Çanda Kurdî de yên li Zanîngehên Tir- kiyeyê hatine amadekirin. Armanca me ji bo nivîsandina vê xebatê ew e ku em bîbliyografyayekê li ser van tezan amade bikin û li gorî biwaran wan rêz bikin ku kesên dixwazin ji wan îstîfade bikin bi rihetî xwe bigihîninê. Herçiqas bîbliyografyaya tezên heta sala 2018an berê hatibû çêkirin jî, me guncan dît ku piştî tezên doktorayê û gelek tezên masterê ên van herdu salên dawî, em xebateke din çêbikin. Me di vê gotarê de cih da tezên kurmancî, zazakî û çend hebên soranî û ew beş bi beş kategorîze kirin.
Bir İlk Roman Olarak Kilama Pepûgî Üzerine Bir Analiz
(Mardin Artuklu Üniversitesi, 2020) Yıldız, Pınar
Na xebate de ma hewl da ke romanê yewin yê kirmanckî (zazakî) Kilama Pepûgî (2000) ser o analîzêk bikê. Na xebate destpêk û hîrê beşan ser o awan bîya. Destpêk de ma tarîxê vejîyayîşê romanî ser o vindertî û edebîyatê rojhelatî de bîlhesa edebîyatê kurdkî de romanî senîn dest pêkerdo, ser o vindertî. Rolê modernîzm û neteweperwerî romanî ser o esto. Coka beşê yewinî de ma tesîrê modernîzmî, neteweperwerî û folklorî yo ke romanî ser o esto ra ewnîyayî. Bîlhesa ma waşt bimojnê ra ke nê mefhuman nê romanê verênî ser o senîn tesîr kerdo. Seba ke Kilama Pepûgî, romanêko tarîxî yo ma beşê dîyinî de zî mefhûmê romanê tarîxî ser o vindertî û ma hewl da ke nê romanî zî sey yew romanê tarîxî analiz bikê. Beşê peyênî de zî ma no roman hetê unsuranê romanî ra analiz kerd. Çike zafê romanê verênî hetê unsuranê teknîkan ra wayîrê probleman ê û kalîteyêkê edebî ra dûrî yê. Ma waşt bimojnê ra ke Kilama Pepûgî de nê unsurê teknîkî senîn ameyê karardiş. Seba ke Kilama Pepûgî hem romanê yew dewrî yo hem zî romano yewin o ma analîz û rexneyê xo goreyê şert û mercê ê dewrî û tarîxê çapbîyayîşê romanî kerdî. Yanî perspektîfê ma ser o tesîrê têkilîya nuştox-eser-dewr bi. Seba ke ma waşt fikrêk bidî wendoxan ma peynîye de yew bîblîyografîya romananê kirmanckî îlawe kerdî. Yanî mabênê vîst serran de romanî ke bi kirmanckî nusîyayê û açarnîyayî, ma listeya inan îlaweyê na xebate kerdî.
DESTNIVÎSÊN MECMÛ‘EYÊN KURD (21-22-47) ÊN DI KOLEKSÎYONA ALEXANDRE JABA DE (NÛBAR Û EQÎDEYA ÎMANÊ)
(2020) Subaşı, Kenan
Nûbar û Eqîdeya Îmanê du berhemên gelek girîng in di prosesa perwerdeya klasîk de û herwiha piştî xwendina Qur’anê xwendina van herdu berheman di nav Kurdan de weku çandeke berbelav tê dîtin. Lewma piştî telîfê gelek nusxeyên van berheman di nav Kurdan de hatine îstînsaxkirin. Destnivîsên ku di koleksîyona Kurdî ya Alexandre Jaba de bi navên Kurd 21, Kurd 22, Kurd 47 hatine tomarkirin, berhemên Ehmedê Xanî yên bi navê Nûbar û Eqîdeya Îmanê ne. Me di vê xebatê de van destnivîsên navborî nasandin û analîz kirin. Nasandina destnivîsan bi du awayî; ji alîyê teşe û naverokê ve hatiye kirin. Ji hêla teşeyê ve sernav, cins û rengê kaxizê, rengê nivîsê, kesê ku destnivîs îstinsax kirî ango mustensîx, tarîxa destnivîsê, rêzik, sitûn, rengê murekebê, agahîyên li ser bergê berhemê, hecm û xisûsîyetên bi vî rengî hatin ravekirin. Ji hêla naverokê ve jî di nav mecmu’eyan de kîjan berhem cih girtibin, mijarên wan, sernav û beşên wan, jêrenot, pasajên destpêk û dûmahîka wan hatin ravekirin. Berî ku ev danasînên teknîkî bên kirin, weku destpêk me di vê xebatê de qala Alexandre Jaba û serpêhatîya wî ya tomarkirina van destnivîsan kir. Herwiha piştî ku danerê van berheman; Ehmedê Xanî hat nasandin, di bin sernavekî din de me derbarê destnivîs û çapên Nûbara Biçûkan de yên ku ji berê ta niha hatine peydakirin û zêdekirin, hin agahî parve kirin. Herî dawî me van destnivîsên ku bi awayekî teknîkê hatin nasandin, ji hêla şêwaz û tarîxa îstinsaxa wan, ji hêla kêmasî û zêdehîyên wan ve berawird kirin. Me hin manendî û cudahîyên wan di encama vê berawirdkirinê de destnîşan kirin û li gorî vê yekê me destnivîsa tekûztir û ya bêtir nêzî ya resen, li gorî wan encaman dîyar kir.
Dêw û Formên Wan di Folklora Kurdî da
(2022) Subaşı, Kenan
Di nav mîtan da mexlûqekî herî berbiçav û pir tê qalkirin, dêw e. Dêw bi piranî weku mexlûqên şênber ên gir, tirsnak, bihêz û weku mirovan tên şayesandin. Carinan jî ne weku mexlûqeke şênber lê weku xul, saw, xof, hîseke razber hatine pênasekirin. Xisûsen di nav miletên Îranî da berî Zerdeştiyê heyînên baş û heta Xwedavend dihatin hebandin û digel Zerdeştiyê ew hevalkar û temsîlkarên Ehrîmen hatin pênasekirin. Carinan bi navên taybet hatine binavkirin û carinan weku temsîleke giştî bi navê “Dêw” hatine binavkirin. Me di vê xebatê da di nav çarçoveya folklora Kurdî da lêkolîna dêw û peywendîya wan a bi sêhrê re, tezahurên wan, cureyên wan û temsîlên wan kir. Xebata me li ser du çiqan pêk hatiye ku yek jê rasterast weku mexlûqek dêw in. Çiqa duyem jî form û tezahurên dêwan ên bi navê Perî, Pîra Cadû, Kula Stûbizengil, Elk, Meyreman, Xapxapok, Reşê Şevê, Rotê Şevê, Dêlegur, Gurê Manco, Xermexozan, Psîka Girnexok, Gornepaş, Zibên, Sibat, Kabûs û hwd. in. Ev mexlûq di vê xebatê da hem hatine tesnîfkirin û ravekirin hem jî di nav folklora Kurdî da çawa û di çi peywendê da hatibin pênasekirin, bizarkirin û şayesandin bi nimûneyên xwe hatine nîşandan.
DI DENGBÊJÎYÊ DE MÎNAKA DENGBÊJ ŞAKIRO
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2023) Abdurrezzak DAĞ
Ev xebat li ser Dengbêjîyê û jiyana hunerî ya hunermendê kurd Dengbêj Şakiro ye. Jiyan û huner bi derdorê re watedar dibe. Bêyî wan û famkirina derdorê ew jiyan û huner jî bêwate dibe. Ji ber vê yekê di beşa yekem de kurtenêrînek li ser wateya Dengbêjîyê û çandî hatiye kirin. Di beşa duyem de li ser têkîlîya Dengbêjîyê û edebiyat, çîrok, destan, lorî. bi berfirehî hatiye rawestin. Di beşa sêyem de behsa jiyana wî ya hunerî û di muzika kurdî de cihê Dengbêj Şakiro tê vegotin. Di dawiya vê xebatê de jî encama vê xebata hatiye gotin. Di xebatê de li ser kilamên Dengbêj û naveroka wan bi berfirehî nehatiye sekinandin. Tenê minaka dengbêjan de behsa wî hatiye kirin. Ev xebat 30 rupel e.
DI HELBESTÊN FÊRÎKÊ ÛSIV DE UNSÛRÊN XWEZAYÊ
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2024) Bişeng Özmen
Fêrîkê Ûsiv, helbestkarekî Kurd ê edebiyata Kurdî ya modern a Kafkasyayê ye. Li vê xebatê de me hewl da ku bi riya di pirtûka wî ya bi nav “Hesretdefter”ê di helbestên Fêrikê Ûsiv, ji aliyê unsûrên xwezayê ve tehlîl û şîrove bikine. Xebata me de; xweza û unsûrên xwezayê, têkiliya xweza û edebiyatê, di helbestên Fêrîkê Ûsiv de wateya unsûrên xwezayê hatiye şîrove kirin. Li vê xebatê de me di helbestên Fêrîkê Ûsiv li gor van serenava tesnîf kirine: Av û bûyerên avê, ax û bûyerên axê, hewa û bûyerên hewayê. Di helbestên wî de ji van unsûran yên ku herî zede derbas bûyî hatiye tehlîl kirin.
EFSANEYÊN HERÊMA AMEDÊ
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2023) Bozkurt, Halime
Di vê projeyê de efsaneyên navend û navçeyên Amedê, ji vegêranan hatine guhdarkirin û qeydkirin. Di vê xebatê de 57 efsane bi hevpeyvînê hatine berhevkirin. Piranîya efsaneyan bi kurdî hinek jî bi tirkî hatine qeydkirin. Sedama qeydkirina bi tirkî ev in: nezanîna bi kurdî yan yan jî xwe baştir îfadekirina vegêranan bû û wekî din nezanîna min a zaravayê zazakî ye. Di vê xebatê de amanc ev e ku efsaneyên navend û navçeyên Amedê bê berhevkirin, qeydkirin, li gor navend û navçeyan bê senifandin û ev efsane bi gelemperî li ser çi ne yan li ser kê ne bên tesbîtkirin. Proje bi destpêkê û bi sê beşên sereke pêk tê. Di destpêkê de amanc û çarçoveya projeyê hatiye vegotin. Piştre agahiyên metod û çavkaniyên projeyê hatine dayîn. Di beşa yekem da li ser pênaseya efsaneyê û taybetmendiyên efsaneyê hatiye sekinandin. Di beşa duyem da li ser danasîna Amedê û di dîrokê de li ser Amedê hatiye sekinandin. Di beşa sêyem da li ser efsaneyên navenda Amedê û efsaneyên navçeyên Amedê hatiye sekinandin.
EFSANEYÊN LI GUNDÊ SELETA JORÎN A BISMILÊ
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2024) Subaşı, Kenan
Efsane yek ji berhemên devkî yê gelêrî ye. Gelek pênaseyên efsaneyan hene û gava mirov li van pênaseyan dinêre, mirov giştî van taybetîyên efsaneyan dibîne: Efsane dikarin di demeka dûr da an demeka nêzîk da biqewimin; di gel ku bûyerên efsûnî tê da hene, ji hêla civakê ve rast tên qebûlkirin; Efsane dikarin li ser kesan, cihan, xweda û xwedawendayan bin; Efsane wekî bersiva pirsekê an çareserîya pirsgirêkekê ne. Ef-sane heta sedsala 19. di nava cureyên din ên vegotinên gelêrî, wekî cureyekî serbixwe nehatîye lê efsaneyan hertim di jîyana mirovan da cih girtîye. Lewra cihê ku mirov lê dijîn hertim hewcedarî ji bersiva pirs û meraqên li ser kevirekî, çîyayekî, dareka eceb, nexweşîyekê û bûyereka efsûnî hwd. çê dibe. Ev bersiv jî efsaneyan diafirînin. Wekî her civakê, li Gundê Seletê jî efsane hene ku mirov jê bawer dikin. Gava ku hewce dike kesên ku bi efsaneyan dizanin wan li derdora xwe belav dikin. Di vê xebatê da 21 efsaneyên Gundê Seleta Jorîn hatine tomarkirin, dabeşkirin û senifandin.
EFSANEYÊN LI GUNDÊ XIRABÊ SOSINA YÊ HEZEXÊ
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2024) Akın, Ata
Efsane, cûreyek ji vegeranên gelêrî ye. Efsane di jiyana gel de cihekî taybet digirin. Efsane ji heyamên bere heta bi roja me hatine. Mîna pirrekê, nifşen kevn û nifşên nû bi hev ve girê dide. Efsane di zimanên Ewrûpî de weke “legend” tê zanîn. Efsane ne çîrokên tewşo mewşo ne. Efsane di heman deme de bawerî ye û rastî ye. Di her civakê de efsane tên gotin. Wekî her civakê li gundê Xirabê Sosina jî gelek efsane tên gotin. Em jî di vê xebatê de li ser efsaneyên ku li Xirabê Sosina tên gotin sekinin. Wekî her deverê cîhanê Xirabê Sosina jî ji aliye efsaneyan ve cihekî dewlemend e. Me xebata xwe li ser sê beşên bingehîn ava kir. Di beşa yekem de me di derbarê Xirabê Sosina de agahî dan. Di beşa duyem de em li ser pênaseya efsaneye, avabûna efsaneye, fonksîyonên efsaneye, xebatên li ser efsaneye û beşên efsaneye sekinin. Di beşa sêyem de jî me deşîfrasyona deh heb efsaneyên li Xirabê Sosina hatine berhevkirin, kir. Di encama xebata xwe de me dît ku li Xirabe Sosina pir efsane li ser Girê Êlim he-ne. Efsaneyên li ser Girê Êlim hemû taybetiyên efsaneyên gerdunî di xwe de di-hewînin. Li Xirabê Sosina 11 heb efsane hatine tomarkirin. Ji efsaneyên ku hatine to-markirin, 1 heb (Pepûk) jê efsaneya gerok e; 10 heb jî efsaneyên herêmî ne. Pirraniya efsaneyên hatine tomarkirin li ser zîyareta/tirbeya ne. Di efsaneyên hatine berhevkirin de pêkera herî xurt bawerî ye. Dîsa hat dîtin ku çavkanî, efsaneyan wekî çîrokên bere-dayî nabîne. Bi rastî û bi dil û can bawer dike. Ji efsaneyan bawer nekirin guneh e.
EFSANEYÊN LI HERÊMA HEKARÎYÊ
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2024) Subaşı, Kenan
Efsane, ew hîkaye ne ku di derbarê; mirov ajel, riwek, heyînên derasayî, şaristan, rûdanên dîrokî, heyberên bêrih û hwd. de tên gotin. Me jî di vê xebata xwe de behsa hin efsaneyên herêma Hekarîyê ku mijarên wan curbicur in kiriye. Jimara efsaneyan bi giştî bîst û yek in. Ji van efsaneyan gelek bi rêya hevpeyvînê hatin berhevkirin. Berhevkirina efsaneyan jî bi rêya qeydkirina dengên vegêran çêbû. Amanca vê xebatê berhevkirina efsaneyên li herêma Hekarîyê û polînkirina wan e. Ev xebat ji destpêk, encam û ji sê beşan pêk hatiye. Di destpêkê de em li ser amanc, çarçove, sînorên xebatê, rê û rêbazên xebatê sekinîne. Di beşa yekem da em li ser pênase û hin xususîyetên efsaneyê, xebatên li ser efsaneyê û têkiliya efsaneyê bi vegêranên din re sekînîne. Di beşa duyem de jî em li ser hin taybetîyên herêma Hekarîyê û kurteya dîroka Hekarîyê sekinîne. Di beşa sêyem de ew dengên qeydkirî hatin deşîfrekirin û di gel agahîyên derbarê vegêran li xebatê hatin zêdekirin. Di encamê de polînkirina wan efsaneyên berhevkirî hat kirin.
EFSANEYÊN LI HERÊMA HEZEXÊ (GUNDÊ BABEK-RÎZOK-HEDIL-BASIBRÎNÊ)
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2024) Bağı, Hakim
Efsane di nav zanista folklorê da yek ji cureyên vegêrana gelêrî ye. Di efsaneyan da bawerî xala mutleq e. Efsane rast nebin jî bi wan wisa tê bawerkirin ku rast in. Îcar der-barê cih, kesayet, bawerî, rabûn û rûniştin û heyînên derasayî da efsane di nav Kurdan da jî hatine gotin. Di vê xebatê da me jî nêzî deh efsaneyên li herêma Hezexê, xisûsen li gundê gundê Babek, Rîzok, Hedil û Basibrînê li gorî rêbaza berhevkarîya keresteyên folklorê ya Kenneth S. Goldstein berhev kirin. Ji bilî berhevkarîya efsaneyan me di vê xebatê da beşekê behsa efsane û pênaseya wê kir û di beşa duyem da jî me qala gundê Babek, Rîzok, Hedil, Basibrîn, Zengilok û Xirabê Sosina kir ji aliyê erdnîgarî, nufûs û aborîyê ve. Di encamê da em gihiştin wê qenaetê ku efsaneyên me berhevkirî bi piranî derbarê cih û kesayetên pîroz da ne. Ev jî nîşanî me dide ku kesayet û cih du diyar-deyên pîroz û pêbawer in ji bo Kurdên li herêma Hezexê.
ELAEDDÎN SECCADÎ Û NIRXANDINA ÇÎROKÊN WÎ YÊN JI BO ZAROK Û NÛCIWANAN LI GOR PÎVANÊN EDEBÎYATA ZAROKAN
(2022) Subaşı, Kenan; Meral, Aydın; Akhan, Bahattin
Edebîyata zarok û nûciwanan weku binbeşeke edebîyata modern digel vebûna dibistanên modern dest pê kir û amanca sereke di serî da her çiqas perwerdekirina zarokan û hînkirina wan a xwendinê be jî îroj bi gelek rîş û şaxên xwe ev celeb edebîyat bûye qadeke berfireh û pirberhem. Ji ber ku mafê Kurdan ê perwerdeyê heya îroj jî nehatîye dayîn yan jî lokal û parçekirî bûye, xwînerîya di temenê zarokatîyê da jî gelek qels maye. Bivê nevê vê yekê tesîreke nerênî li geşekirina edebîyata zarokan a bi Kurdî kirîye. Digel vê tesîra nerênî bi taybetî li başûrê Kurdistanê ji ber hebûna perwerdeyê ya bi zimanê Kurdî hin rê û derî li pêş afirandina vê qadê vebûne û xisûsen ji alîyê helbest û çîrokan ve. Di nivîskarîya çîrokên zarokan da Elaeddîn Seccadî çîroknûsekî pêşeng e ku bûye mijara vê meqaleyê. Wî di salên 1940î da şeş çîrok ji bo zarokan nivîsîne ku di vê meqaleyê da ev şeş çîrok li gorî pîvanên edebîyata zarokan hatîye nirxandin. Berî nirxandinê pêkarên edebîyata zarokan, mijar û rêbaza xebatê jî hatiye neqilkirin. Di encama nirxandinê da kifş bû ku Seccadî, li gorî ruhê serdema xwe di nav qalibên rastbînîya şikilî ya zarokan da çîrok nivîsîne ku em bi rahetî dikarin bibêjin hemkûfê çîroknûsên neteweyên di dewra xwe da bûye.
Fesad û Bêbext di Trajedîya Evînê da: Weku Nimûne Destanên Evînî yên Mêjûyî
(2023) Subaşı, Kenan
Destanên Evînî yên Mêjûyî cureyekî berbelav ê vegêrana gelêrî ya Kurdî ye. Evînên di van destanan da bi piranî trajîk in û evîndar nagihîjine hev û di dawîyê da dimirin. Trajedîya evînê bi piranî bi sebebên civakî pêk tên her weku cudahîya statuya çînî, cudatîya bawerîyê ya di navbera evîndaran da. Carinan ji ber zilm û zora desthilatdaran ev trajedî pêk tê. Lêbelê dema ku ev rûdan vediguherin vegêranên gelêrî, sebebên civakî tên sansurkirin û di şûna wan da karakter û motîfên weku fesad, bêbext û hîlekar tên afirandin. Me jî di vê xebatê da di çarçoveya vê mijarê da du destanên evînî yênmêjûyî yên bi navê Memê Alan û Xelîl Beg û Gewrê nirxandin. Li hêlekê me bala xwe da paşxaneya tarîxî ya van destanan û li hêlekê din jî me bala xwe da naveroka varyantên gelêrî. Em di dawîyê da gihiştin wê qenaetê ku Beko û Xelo du karakterên antogonîst ên van destanan hem fesad û bêbext in hem jî qurban in. Di nav çarçoveya vegêrana gelêrî da fesad û bêbext in. Lê di rastîya xwe da ew du qurbanên civak, îcraker û desthilatdaran in ku ji bo sebebên esil ên rûdanan sansur bikin hatine afirandin.
JI ALIYÊ TEŞEYÊ VE ANALÎZA QEWLÊRKÊN EVÎNÎYÊ YÊN GUNDÊ HÊRHÊRIYÊ(Çaylarbaşi/SÎVEREK)
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2023) Soruci, Ahmet
Em di vê xebatê de li ser yek ji cureyên edebiyata devkî rawestiyan ku ew jî delal in ku bi gelemperî ev helbestan re ewlêrk tê gotin. Qewlêrkên hatine berhevkirin ji gundê Hêrhêriya Sêwregê ye ku navê wê ya fermî Çaylarbaşi ye. Me di vê xebatê de xwest ku qewlêrkên vî gundî were tomarkirin û ji alîyê teşe û naverokê ve were hilsegandin. Bi vî hawî me armanc kir ku mînakên vê cureyê were qeydkirin. Ev xebat ji destpêkek, sê beş û encamekê pêk tê. Di beşa yekem de wek cureyeke edebiyata devkî qewlêrk hatiye nasandin. Di beşa duyem de qewlêrkên ku hatine berhevkirin, hatine nivîsin. Di beşa dawî de jî qewlêrkê berhevkirî ji alîyê teşe û naverokê ve hatine hilsegandin. Di encamê de hat dîtin ku ev qewlêrk ji alîyê teşe û naverokê ve taybetîyên cureya qewlêrkê dihewînin, bi hêma û mijarên xwe raman û hestên gelê kurd nîşan didin.
LATÎNÎZEKIRINA DÎWANÇEYA MELA MIHEMÊ TAJDÎN
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2022) Dervişoğlu, Abdulkerim
Mijara vê projê latînîzekirina helbestên Mela Mihemê Tajdîn e. Armanca xebatê ew e ku helbestên bi tîpên erebî hatiye nivîsandîn, bî tîpên latinî bên wergerandin da ku hemû xwendevan bikarbin bixwînin. Armanca me ya din ji ew e ku em helbestan veguherînî medyaya dijîtal, bi vî awayî biparêzin û nehêlin wenda bibin. Ev xebat du beşan pêk tê. Beşa yekem de jiyana Mela Miheme Tajdîn bi kurtasî hatiye nivîsandin. Di beşa duyemîn de jî helbestan Mela, bi tipên latînî hatiye dayîn. Mijara helbestên mela bi gelemperî mirin, tirsa ji Xwedê, fanibûna dinyayê û veqetîn e. Carinan ji rexne li jiyana mirovan tê kirin. Helbestên xwe bi devoka herema Şirnexê û bi zaravayê kurmanciya îroyîn nivîsandiye.
Lêgerîna Kurmanciyeke Standard: Lêkolîneke Kalîtatîv bi Mamosteyên Zanîngehê yên Beşên Kurdî re
(Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023) Yıldırımçakar, Ziyattin
Mijara vê xebata kalîtatîv nêrînên mamosteyên beşên kurdî yên kurmanciya standard e û bi analîzeke tematîk nêrînên van kesan dinirxîne. Hejmara beşdarên hevpeyvîn pê re hatine kirin 10 e ku yek ji wan jin e, 9 jî mêr in. Dane di sala 2022an de di yek heftêyî de hatine berhevkirin. Armanca vê xebatê ew e ku em nêrînên mamosteyên ku di beşên kurdî de dixebitin, derbarê standardizasyon û zimanê standard de werbigirin û nêrînên wan raxin ber çavan. Ev xebat ji vî aliyî ve giring e ku xebatên bi vî awayî kalîtatîv derbarê kurmancî û standardîzasyonê de hatine kirin di kurdî de kêm in, herwiha nêrînên akademîsyenan li ser standardîzasyon û kurmancî de wê çarçoveyekê ji me re çêbike derbarê stratejiyên me yên dahatû ji bo pêkanîna kurmanciyeke standard. Di lêkolînê de 6 tema derketin, herwiha bintema û kodên wan jî derketin. Di encama vê lêkolînê de derkete meydanê ku mamosteyên kurdî standardîzasyonê bi têgihîştina hevpar, nivîsandina hevpar û zimanê nivîsê terîf dikin. Nêrînên wan derbarê taybetî, çêbûn, pirsgirêk û çareseriyên kurmanciya standard derketin; dema marûzî kurmanciya standard dibin hestên erênî û neyînî di wan de çêdibin. Herwiha têgehên wekî kurmanciya nestandard û binavkirinên wekî kurdiya akademik, kurdiya nivîskî, kurdiya standard û kurdiya neakademîk derketin digel binavkirinên din û sedema çima hin kes kurdiya xwe (devoka xwe) wek heqîqî nabînin.
LI HEREMA KERBORAN LÊKOLÎNEK LI SER KULTA MEŞEYÎXEKE JIN: ŞÊX MOMINA MIRADA
(Mardin Artuklu Üniversitesi, Türkiye'de Yaşayan Diller Enstitüsü, 2023) Çelik, Eyüp
Di vê xebatê de di serî de têgehên wek tesewwuf, welî, keramet, menqebe û zêw hatin danasandin. Cudahîyên Îslama kurdan ji îslama cîranên wan hatine nîşankirin, di tesewwufê de rola jinan hatîye ravekirin û jinên alim û zahid ên kurd bi kurtayî danasîna wan hatîye kirin. Di beşa dawî de wek jineke meşayîx, welî û pîroz Şêx Momina Miradan li gor agahîyên çanda devkî çîroka wê bi varyantên cuda hatiye berhevkirin, motîfê di menqebeya wê de hatine analîz kirin. Bi kurtayî dîroka heremê hatîye danasandin û tevî motîfên di çîroka wê de angaşta ku bi eslê xwe ew ezîzeyeke (qedîşto) Sûryanî ye bi daneyên girîng hatîye vegotin û dahurandin. Weke rêbaz, çanda devkî hatîye bikaranîn û bi çavkanîyên nivîskî ev daneyên ku hatin berhevkirin hatine şîrovekerin. Herwiha hatîye dîtin ku kulta vê jinê ji alîyê misilmanan ve hatîye guherandin û temelûk kirin.
Nirxandina Helbestên Zarokan ên Kurdî li Gorî “Rastîya Zarokan” û “Îzafîyeta Zarokan”
(2021) Subaşı, Kenan
Di vê gotarê de analîzeke analîtîk di çarçoveya du hêmanên sereke yên edebîyata zarokan de dê bê kirin. Ev hêman “rastîya zarokan” û “îzafîyeta zarokan” in ku bingeha edebîyata zarokan a modern jî li ser wan saz dibe. Ji ber ku zarok xwedî kesayeteke cuda û xweser e, nivîskarê edebîyata zarokan di hunera xwe de mecbûr e baldarê vê cudabûn û xweserîya zarokan be. Lewra mixatabê sereke yê vê edebîyatê zarok bixwe ye. Ji bilî van ji bo ku zarok bibe xwedî estetîk û arezûyeke edebî, dîsa divê berhemên edebî yên ku ji bo zarokan tên nivîsandin, li gorî van her du hêmanan bên afirandin. Li gorî van esasan di vê xebatê de dê helbestên zarokan ên Kurdî li gorî van her du hêmanan bên nirxandin. Herwiha qesda me ji helbestên zarokan ên Kurdî ew e ku ji destpêkê heya îro yanî ji helbestvanên weku Zêwer, Goran, Kakeyî Felah, Kamiran Elî Bedirxan, Letîf Helmet, Elî Ebdulla Şewnim bigirin heya kesên weku Emîn Muhemed, Taha Bîlal, Elî Hemereşîd Berzincî, Osman Muhemed Hewramî, Firat Cewerî, Konê Reş, Yehya Elewîferd, Aram Gernas û Mueyed Teyîb binirxînin û mînakên helbestên wan ên serkeftî û neserkeftî, digel egerên wan, parve bikin. Mebest ji hilbijartina van navan ew e ku ev helbestvan di serdema xwe de yên herî berhemdar bûne di qada helbesta zarokan de. Helbet mimkûn e mirov hin navên din lê bar bike. Lê ji ber ku dê ji sînorên gotarekê derketiba, me bi van navan sînordar kir. Herwiha me helbestvanên ku hilbijartiye, di nav çar serdemên ku tê de jîyane û li gorî milmilaneyên sîyasî û civakî ji hev cuda bûne, dabeş kirin.

Browse

Browsing Yaşayan Diller Enstitüsü by Department "MAÜ, Enstitüler, Yaşayan Diller Enstitüsü, Kürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı"