İLİYA BAR ŞÎNÂYÂ’NIN ‘KᵊTOBO Dᵊ-TARGᵊMONO’ ADLI SÜRYANCAARAPÇA LEKSİKOGRAFİK ESERİ ve DEĞERİ

Abstract

X-XI. yüzyıllarda yaşamış olan Süryani yazar ve Nusaybin Metropoliti İliyâ bar Şînayâ’nın (d.975-ö.1046) Kᵊtobo dᵊ-Targᵊmono (Kitâbu’t-Tercümân fî Taᶜlîmi’lLuğati’s-Süryân) adlı leksikolojik eseri, Süryanca ve Arapça olarak kaleme alınan konulu-kavramsal nitelikte dönemi için alanında tek ve ilk çalışma olması açısından önem arzetmektedir. Özellikle, Grekçe Mantık, Felsefe, Astronomi ve Dilbilim çalışmalarının Süryanca üzerinden Arapçalaştırılarak kazandırılmasında önemli bir rolü olan Süryanî mütercimlerin bu aktarım esnasında ürettikleri kavramlar ve gösterdikleri çabaların bir kısmını bu eser üzerinden incelemek, Türkiye’de bakir bir alan olan Süryanca Sözlükbilimi araştırmaları için ilkeseldir. Arap dilbilimci Sibeveyh’le başlayan Arapça gramerine dair çalışmalar ve ardından üretilen muᶜcemler, bu anlamda tek başlarına Arapça sözlükbilimsel terminolojiyi anlamaya kâfî gelmemektedir. Bu yönüyle, tarihsel süreç içerisinde hem Süryanca Sözlükbilimi hem de Arapça Sözlükbilimi geleneklerini, tarihsel gelişim süreçleri içerisinde her ikisini karşılaştırmalı olarak anlama gayreti, sözkonusu alan için daha bilimsel bir zemini hazırlayacak türdendir. Genelde dilbilimsel araştırmalarda Süryani dilbilimcilerin yeterince bilinmiyor olması ve özelde de leksikografik eserler bağlamında yeteri kadar bu alanda çalışmanın yapılmamış olması, İliya’nın Kᵊtobo dᵊ-Targᵊmono adlı konulu-kavramsal-didaktik leksikografik eserini çalışmaya değer kılmıştır. İliya, eserinin mukaddimesinde sebeb-i teᵓlîf sâdedinde; Mezopotamya bölgesinde yaşayan Arapça ve Süryanca konuşan Süryaniler’e Süryanca öğretmek amacıyla hem gramer hem de sözlükbilimsel çalışmalara vurgu yaparak eserini kaleme aldığını ifade etmektedir. Bu araştırma da, müellifin sözkonusThe lexicological work of Kᵊtobo dᵊ-Targᵊmono (Kitāb al-Tarjumân fî Taᶜlîm al-Lughat al-Suryān) by Syriac writer and Nusaybin Metropolitan İliyâ bar Şînayâ (d.975-ö.1046), who lived X-XI in centuries is important to be the first and only study in the field for the subject-conceptual period taken. In particular, it is principal for untouched Syriac Lexicology research area in Turkey to examine some of the concepts and efforts produced by Syriac translators who have an important role on the acquisition of Arabic translation Greek logic, philosophy, astronomy and linguistics studies in Syriac Arabic during this transfer. Studies on the Arabic grammar starting with the Arabic linguist Sibeveyh, and the muᶜcem produced afterwards, are not sufficient to understand Arabic lexicographic terminology alone. In this respect, the attempt to understand both Syriac lexicography and Arabic lexicography tradition in the historical process comparatively in the historical process is the kind that will prepare a more scientific basis for this field. The fact that Syriac linguists in general are not sufficiently known in linguistic researches and that there is not enough work in this area in the context of lexicographic works in particular makes Iliya's conceptual-didactic lexicographic work named Kᵊtobo dᵊ-Targᵊmono worth to study. Iliya, in the sacred cause of the work of the sâded-cause states that he wrote his work by emphasizing both grammar and lexicological studies in order to teach Syriac to Syriacs who speak Arabic and Syriac in Mesopotamia. This research aims to address the author 's aim in the context of contemporary lexicographical studies.