Mevlânâ Şiblî Nu'mânî ve Tarihçiliği

Abstract

Aydınlanma çağında insanlık tarihini her yönüyle etkileyen siyasi gelişmeler yaşanmış, bu durum bilimsel alanda ve özellikle tarih yazımında yeni yaklaşım ve değişimleri beraberinde getirmiştir. İslam tarihi ve siyer yazıcılığı da bu gelişmelerden nasibini almıştır. Bu tezin amacı da XIX. ve XX. yüzyılda yaşamış ve dönemin tarih alanındaki değişimlerini, çalışmalarına özgün tarzıyla, başarılı bir şekilde aktaran Şiblî Nu'mânî'nin hayatını ve tarihçiliğini incelemektir. Temel problemini Şiblî Nu'mânî'nin hayatı ve İslâm tarihi yazıcılığının oluşturduğu bu çalışmada, evvelemirde tarihçinin bakış açısını etkileyen şartları tespit edinilmiştir. Bu nedenle giriş bölümünde İslâmiyet'in Hint alt kıtasındaki yayılışı, bölgede kurulan İslâm devletleri ve İngilizlerin Doğu Hindistan Şirketi ile bölgede başlayan hâkimiyetine yer verilmiştir. Ayrıca burada İngilizlerin söz konusu hâkimiyeti dinî-ideolojik vasıtalarla güçlendirme gayretleri ve Hintli Müslümanların onların bu yayılma politikalarına karşılık dinî ve kültürel alandaki ihya girişimlerinden doğan fikir ve ekoller de ele alınmıştır. Ardından Şiblî Nu'mânî'nin Hint alt kıtasının en hareketli günlerine denk gelen hayatı, multidisipliner çalışmaları ve Urdu dilinde tarih yazıcılığını başlatma eylemi ve bu eylem altında yatan, Müslüman toplumda milli ve kültürel bilinç oluşturma gayesi irdelenmiştir. Şiblî; tarihçiliğini genel anlamda Müslüman toplumu eğitmek amaçlı, oryantalist düşüncelere karşı savunmacı bir tarzla biyografi türü üzerinden inşa etmiştir. Hz. Peygamber'in hayatını konu edindiği çalışması ise XIX. yüzyılda siyer üzerinden Hz. Muhammed'in imajını karalama girişimlerine karşılık Şiblî, Hz. Peygamberin hayatını bir inanç meselesi olarak öne sürmüş ve diğer siyer çalışmalarından farklı olarak siyer ile kelâm ilmini birleştirmeyi tasarlanmıştır. Bu bağlamda o, İslâm âlimlerinin kelâm ilmi dâhilinde inanç esasları kapsamına giren konuların kaynak tercihindeki titizliklerini siyer çalışmasına uyarlamıştır. Ayrıca İslâm tarihi sahasındaki tüm çalışmalarında, oryantalistlerin İslâm tarihine yönelik iddialarına cevap veren bir kurgu takip etmiş olup savunmacı ve reddiyeci tarih anlayışını geliştirmiştir. O, yaşadığı asrın hümanist ve modern söylemlerinin de tesiriyle sîret çalışmasında; Hz. Peygamber'in hayatından kadınlara verilen değere, zımmî halkların hak ve hukukuna ve de insan hakları ile güzel ahlak konuları için özel başlıklara yer vermiştir. Anahtar Kelimeler: Hint Alt Kıtası, Tarih Yazımı, Siyer, Oryantalist, On Dokuzuncu Yüzyıl, Mevlânâ ŞiblîIn the Age of Enlightenment, there were political developments that would affect the history of humanity in every aspect, and this situation brought about new approaches and changes in the scientific field and especially in historiography. Islamic history and siyar writing also had its share of these developments. The aim of this thesis is to examine the life and historiography of Shiblī Nu'mānī, who lived in the nineteenth and twentieth centuries and successfully conveyed the changes in the field of history of the period to his works with his unique style. In this study, the main problem of which is Shiblī Nu'mānī's life and Islamic historiography, firstly, the conditions affecting the historian's point of view were identified. For this reason, the introduction includes the spread of Islam in the Indian subcontinent, the Islamic states established in the region, and the British rule in the region that began with the East India Company. In addition, the efforts to strengthen this dominance through religious-ideological means and the ideas and schools arising from the attempts of Indian Muslims to revive their religious and cultural revival efforts in response to these expansion policies are also discussed. Then, Shiblī Nu'mānī's life, which coincided with the most active days of the Indian subcontinent, his multidisciplinary studies and his action of initiating historiography in Urdu language and the aim of creating national and cultural consciousness in the Muslim society underlying this action were analysed.Synthesising modern historical methodology and classical Islamic historical methods, Shiblī established a bridge between the old and the new with his understanding of history. The main sources of this study, which is an analysis and discussion of Shiblī Nu'mānī's understanding of history and historiography and an analysis and discussion of his works, have been his works in the field of Islamic sciences and Islamic history. In particular, his works reflecting his understanding of Islamic history and his siyar work on the life of the Prophet constituted the primary sources of the thesis. Shiblī constructed his historiography through the genre of biography in order to educate the Muslim society in general and in a defensive manner against orientalist ideas. His work on the life of the Prophet Muhammad, on the other hand, was designed to counter the attempts to defame the image of the Prophet Muhammad through siyar in the nineteenth century, as Shiblī put forward the life of the Prophet as a matter of faith and unlike other siyar works, he combined siyar with the science of theology. In this context, he adapted the meticulousness of Islamic scholars' choice of sources in theology to the study of siyar. In addition, in all his works in the field of Islamic history, he followed a fiction in response to the orientalists' claims about Islamic history and developed a defensive and refutational understanding of history. With the influence of the humanist and modern discourses of his century, he included special titles on the value given to women, the rights and laws of the dhimmi peoples and human rights and good morals from the life of the Prophet in his sīrah study. Keywords: Indian Subcontinent, Historiography, Sira, Orientalist, Nineteenth Century, Mawlana Shibli