Osmanlı Devleti’nde Kayyımlık Müessesesi: 18. Yüzyıl Diyarbekir Şer’iyye Sicillerine Göre Kayyımlık Müessesesinin Hukuki, İdari ve Sosyal Olarak Uygulanışı

Abstract

İslam hukukunda ve dolayısıyla Osmanlı hukukunda edâ ehliyeti olmayan, haklarını koruma ve kullanma konusunda eksik olan kişilerin mallarını koruma, işletme ve tasarruf etme hakkının başka bireylere tanınması hukuki/fıkhi bir terim olarak vesayet ile adlandırılmaktadır. Osmanlı Devleti hem İslam hukukundan kaynaklı hem de gelenekten gelen saikler ile “vesayet” kavramına önem vermiş ve bunu da kendi hukuku içerisinde vasi ve kayyımlar atayarak hayata geçirmiştir. Özellikle ailede evin reisi konumunda olan kişilerin ölümünden sonra çocukların yaşamlarını sürdürebilmelerini sağlamak için gerekli tedbirlerin alınmasını önemseyen Osmanlı Devleti, vasilik müesseseni sıkça işletmiş, kayıp ve aklı yerinde olmama gibi durumlarda ise kayyım atayarak malların değerinde ve doğru muhafaza edilip korunmasını sağlamıştır. Kökenleri Roma İmparatorluğu’na kadar dayanan kayyımlık müessesinin Osmanlı hukukunda uygulanışı şer’iyye sicilleri dediğimiz mahkemede tutulan defterlerde kayıt altına alınmıştır. Bu çalışma Diyarbekir mahkeme kayıtlarındaki atama örnekleri üzerinden kayyımlık müessesesinin Osmanlı’daki hukuki, idari ve toplumsal uygulanışını açıklamaya çalışmaktadır.