Dengbêjî û Dengbêj Hesoyê Şûxê

Abstract

Di çand û hunera kurdan de dengbêj, dengbêjî cihekî giring digire. Lewra dengbêj, fÎlozofê dengê ye. Bi kilamên xwe di nav Kurdan de “bîreke hevpar” pêk aniye. Mîna gelên yê ji berê ve xwedê çanda devkêyekî dewlemend, gelî Kurdan jî xwedê çanda devkiyekî dewlemend e. Veguhêzerê vê çandê yê sereke jî bêguman dengbêj e. Kurd xwedê çandeke dewlemen in. Lê ji bi qasî dewlemendiya dengbêjan gelek dengbêj nayîn naskirin. Sedemên vî yekî cur bi cur in: Siyasî, tinebûna folklorzanan û amûrên teknolojiyê... Dengbêj Heso jî yek ji van e. Ev dengbêj bi kilamên xwe bîra Kurdan ya hevpar û ji dîroka xwe agahdar bûn zîndî girtiye. Lê mixabin ku xeynî herêma xwe gelek nayî nasîn. Bi vê lêkolînê armanca min ev e ku vî dengbêjê hêja û herêma wî bi lêkolîneke akademîk, bidim naskirin. Ji bo vê lêkolînê bi malbat û heyranên dengbêj re hevpeyvîn hatkirin. Teknîkê berhevkirina vê lêkolînê; hevpeyvînên rû bi rû, qeyda dengan, kêşana video û wêneyan e.

Kürt halk kültüründe ve yaşayışında ozan, şair diye kabataslak nitelendirebileceğimiz dengbêjler ve onların icraa ettiği dengbêjlik sanatı çok ayrı bir öneme sahiptir. Dengbêj, deng yani ses; bêj yani söylemek, kelimelerinden meydana gelmektedir. Esas anlam itibariyle dengbêjlere “ Söz filozofu, kültür aktarıcısı, kuşaklar arası bağlantı kuran, doğuştan ozan...”gibi derin anlamlar yüklemek mümkündür. Tarihin bilinmeyen zamanlarından bu yana gelen zengin sözlü kültüre sahip toplumlar gibi Kürt toplumunda da kültür taşıyıcılığı ve ortak bir hafıza meydana getirme önemli bir misyondur. Bu misyonu Kürt kültüründe dengbêjler üstlenmiştir. Zengin bir dengbêjlik sanatına sahip olan Kürtler gerek siyasi sebeplerden olsun gerekse teknolojik yetersizliklerden ve folklor araştırma eksikliklerinden olsun birçok dengbêji tanıma fırsatı bulamamıştır. Bu araştırmaya konu olan “dengbêj Heso” bunlardan bir tanesidir. Usta-çırak anlayışıyla yetişen bu dengbêj, bulunduğu yörede Kürt tarihinin ve kültürünün bir anlatıcısı aynı zamanda güzel sesiyle bir ozanı olmuştur. Bu çalışmayla, bulunduğu yörenin “ortak hafızası”na katkıda bulunan ve yaşadığı Botan yöresi hariç pek tanınma imkanı bulamamış dengbêj Heso ve onun doğup büyüdüğü yöre akademik bir çalışmaya konu olmuştur. Dengbêj hakkında araştırma yapılırken ailesi ve hayranlarıyla görüşme yapılmıştır. Mülakat, röportaj, ses kaydı, video ve fotoğraf çekimi gibi görsel materyaller kullanma teknikleri kullanılmıştır.