Eğitim Retoriğinde Pragmatik Dilsel Metafor: Betimleyici Bir Çalışma

Abstract

Terim olarak (mecazi edimbilim) görünüşe göre garip/alışılmamış/muğlak ve benzersiz olabilir. Zira öyledir. Bu araştırmada terimin benzersizliğini ortaya çıkarmaya ve dilin iletişimini kendisine bir hareket noktası olarak alan edimbilim/pragmatik yönünü yansıtarak anlaşılmazlığını ortadan kaldırmaya çalışacağız. Metaforu açıklarken bu dili tahkim ederek, mecazın en üst seviyelerini temsil eden isti’âreyi ve en önemli türlerini ayırt etmede belâgat âlimlerinin fayda kavramını benimsemesine atıfta bulunuyoruz. Buna ek olarak onun kanıt olma yönü üzerinde de durulacaktır. Yine bu çalışmada merkezinde mecâz-ı mürseli açıklamak için temel aldıkları iki metafor olan isti’âre ile mürsele de değinilmiştir. Bunlar belagatçıların aklî mecâza tekabül eden lügavî mecâz çatısı altında topladıklarıdır. Birincisi dil üzerinden fark edilir, ikincisi ise zihin tarafından algılanır. Biz de bu araştırmada sınırlı bir alanda eğitici belagatin mirası olan edimbilim metaforunu tahlil etmeye çalışıyoruz. Daha spesifik bir alanda, isti’âre ve mecâz-ı mürselden oluşan lügavî mecâzı ele alıyoruz. Eğitici belagat ile es-Sekkâkî Miftâhu’l-ʿulûm adlı eserinde üzerinde durduğu önermeleri kastediyoruz. Bu da el-Cürcânî meseleyi asıl konu olarak ele aldığı Esrârü’l-belâga ve Delâʾilü’l-iʿcâz gibi önceki eserlerle İbnü’n-Nâzım ile el-Kazvînî gibi âlimlerin sonraki eserlerine döneceğimiz anlamına geliyor. Çalışmamızda analitik ve tümevarım araçlarıyla tasviri yöntemi benimsedik. Mecazla ilgili söylenenleri tahlil ederek onun algısal ve bilişsel boyutlarında ifade, kullanım, iletişim, yorumlama ve anlama gibi unsurları üzerinde durulmuştur. Bu minvalde çalışmamızı birincisi mecaz kavramıyla didaktik belagat içindeki bölümleri, ikincisi isti’âre metaforunun pragmatiği ve sonuncusu da mecâz-ı mürselin edimbilimi çerçevesinde üç konu etrafında şekillenmektedir.