Mı̇marlıkta Hayvanları Düşünmek: Mardı̇n Tarı̇hı̇ Kent Merkezı̇ Örneği

Abstract

Mekân, toplumsal bir üretimdir ve mekânda yaşanan pratiklerle üretilir. Bu pratiklerin aktörleri sadece insanlar değildir. Geleneksel toplumlarda olduğu gibi modern toplumlarda da hayvanların mekân üretimine etkisi olmuştur. Günümüz kentlerinde insanları koruyan, doyuran, eğlendiren hayvanlar olduğu gibi taşıma ya da ulaşım aracı olarak çalıştırılmaya devam eden hayvanlar da vardır. Buna rağmen hayvanlar mimarlık alanında yapılan çalışmalarda pek yer almazlar. Bruno Latour'a göre, art arda yaşanan salgın ve iklim felaketleri, salt insanlardan ibaret klasik toplum tanımının anlamsız olduğunun farkına varılmasını sağladığından bundan sonra yapılacak toplumsal çalışmalarda hayvanların daha çok yer alacağı beklenebilir. Toplum kavramının sınırlarını sorgulayan Bruno Latour, toplum yerine kolektif kavramını kullanır ve kolektifle, sadece insandan ibaret olmayan failleri ve ilişkileri anlatır. Latour'a göre, bir bilince sahip olsunlar ya da olmasınlar, olayların akışını değiştiren hayvanlar ya da nesneler de faildir ve kolektifi oluşturmada insanlar gibi etkilidir. Çalışma kapsamında gözlemlenen Mardin'de, tarihi kent merkezinin konumlandığı dik topografyadan kaynaklanan dar ve merdivenli yolların çoğuna araç giremediğinden çöpler uzun yıllardır eşekler aracılığıyla toplanmaktadır. Aynı sebeplerle, bir inşaat ya da yol çalışması olduğunda gerekli malzemeler yine eşeklere taşıtılmaktadır. Bunun yanında son yıllarda yoğun bir turizm talebi ile karşı karşıya kalan kentte, turistler için bir eğlence aracı olarak atlar kullanılmaktadır. Ata binmek ya da atla fotoğraf çektirmek isteyen turistler için atlar kent meydanında ve belirli kavşak noktalarında bekletilmektedir. Atların bulunduğu yerlerin çevresinde, kentin zaten yetersiz olan yol ve kaldırımlarındaki araç ve yaya yoğunluğu iyice artmaktadır. Sonuç olarak Mardin'in tarihi kent merkezinde, çöp toplama ve malzeme taşıma işlerinde araç olarak kullanıldıkları gibi turizm alanında çalışan bir kesimin ekonomik gelir kaynağını da hayvanlar oluşturmaktadır. Kentin topografyası ve yaz aylarındaki aşırı sıcak iklim şartları düşünüldüğünde bu hayvanların yaşadığı zorluk daha iyi anlaşılabilir. Kentteki gündelik hayatın akışını değiştiren hayvanlar üzerine düşünmeden, sadece insanlardan söz ederek toplumsal bir düşünce geliştirme şansımızın olmadığı açıktır. Bunun için, hayvanlarla birlikte daha adil yaşamaya çabalamak ve mimarlıkta da hayvanlar üzerine düşünmek gerekmektedir.