JI DESTPÊKÊ HEYA “TAWISÊ MELEK” SEMBOLÎZMA TAWIS

Abstract

Mijara vê xebatê dîroka sembolîzma teyrê tawis e. Ji destpêkê heya ku li ba Êzidiyan bûyî Tawisê Melek ev teyr di kîjan çandê de çawa hat dîtin, sembolîze kirin û çi peywir lê hatin barkirin bi hûrgilî hat vekolan. Ji waremaka teyrî, ji Hindistanê despêkir heya gihiştî Ewropa çi wate û sembol li vî teyrî hatibin barkirin li ber çavan hatin girtin. Eleqe û bandora van çandên ku ev teyr sembolîze kirî li ser Êzidiyan çêbûye, bêşik ya Êzidiyan jî li ser wan çêbûye. Ji ber ku ev teyr piranî di çandên Hind-Ewropî de cî girtiye, çanda Hind-Ewropî û pêwendiya wê bi Êzidî-Kurdan jî girêdayî mijarê ye. Li ba Xiristiyanan şayesandina wê li ser dîwarên hîpojeyan mijareke ku pir tê rasthatin ji ber vê jî bi berhemên dîtbarî ve girîngiya wê hat nîşandan. Her çiqas nivîs û peyvên dînên yek xwedayî de Tawisê Melek hatiye şeytankirin jî qet tesîr li baweriya Êzidiyan ya qedîm nekiriye. Sedemên aciziya Îslamê ji Êzidiyan li ber çavan hatin raxistin û sedema ew qas fermanan jî hat ravekirin. Girîngî û ciyê Tawisê Melek û eleqa wê bi teyrê tawis bi materyalên zanistî û bi sûdwergirtina ji çavdêriyên oryantalistan ve hatiye şîrovekirin. Hindî ku gihiştî dest bi materyalên hunerên dîtbarî ve jî mijar hatiye piştek kirin.

Bu çalışmanın konusu tavus kuşu sembolizminin tarihidir. Sembolizminin bilinenbaşlangicindan Êzidîler’de Tawisê Melek oluncaya kadar bu kuş hangi kültürde nasıl görüldü, nasıl sembolize edildi ve ne tür görevler yüklenildiği ayrıntılarıyla incelenmiştir. Anavatanı olan Hindistan’dan başlanarak Avrupa’ya ulaşana kadar bu kuşa yüklenen anlam ve semboller ele alınmıştır. Bu kuşu sembolik olarak kullanan kültürler Êzîdîlerî etkilediği gibi onlarda Êzîdîlerden etkilenmişlerdir. Bu kuşa çoğunlukla Hint-Avrupa kültürlerinde önem verildiği için, Hint-Avrupa ve Êzîdî-Kürt ilişkisi de bu konuyla ilgilidir. Hıristiyanlarda çoğunlukla hipoje duvarlarında işlenen bir konu olduğu için görsellerle desteklenerek bu dindeki önemi vurgulanmıştır. Her ne kadar tek tanrılı dinlerde Tawisê Melek şeytanlaştırılsa da Êzîdîlerîn kadîm inanışını pek etkilememiştir. İslamın Êzîdîlîğe karşı rahatsızlığı göz önünde bulundurularak, Êzîdîlere karşı onca fermanın sebeplerî açıklanmaya çalışılmıştır. Tawisê Melek’in yeri ve önemi ve tavus kuşu ile ilişkisi üzerine bilimsel kaynaklar ve oryantalistlerin gözlemlerinden yararlanılarak tartışılmıştır. Ulaşılabildiği kadar konu görsel sanatlardan materyallerle de desteklenmiştir.