Ana Geçiş Dönemlerinde Mutfak Kültürü ve Yöresel Mutfak Uygulamaları: Adıyaman İli Örneği

Abstract

Doğum ile başlayıp ölüm ile son bulan hayat sürecinde insanlar birçok dönem içerisinden geçerler. Ana ve ara geçiş dönemleri olarak adlandırılan bu dönemler, toplumların kültür, inanç ve değerlerine göre şekillenen bazı ritüel ve uygulamalar ile törensel niteliğe dönüşmüştür. Bu törenlerle özdeşleşmiş uygulamalar somut olmayan kültürel miras değeri taşımaktadır. Bu tez çalışmasının amacı, Adıyaman'da ana geçiş dönemlerinde tüketilen geleneksel yiyecek ve içecekleri, yapılış ve sunum şekillerini belirleyerek yazılı kaynak oluşturmak, bunların unutulmadan gelecek nesillere aktarılması ve gastronomi faaliyetleri kapsamında değerlendirilmesi çalışmalarına katkıda bulunmaktır. Bu çalışma nitel araştırma yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiş, veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış form kullanılmıştır. Toplam 37 kişi ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler sırasında, törenlerdeki geleneksel mutfak uygulamaları hakkında bilgiler toplanmıştır. Toplanan veriler, MAXQDA 2018 analiz programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırma kapsamında; ana geçiş dönemi törenlerine ait yiyecek içecekler, tören gelenekleri, geçmiş ve günümüz uygulamalarındaki farklılıklar belirlenmiş, 37 yöresel yiyeceğin tarifine ulaşılmıştır. Ayrıca; bu çalışma kapsamındaki bulgular ile diğer illerde yapılan çalışmalarda elde edilen bulgular arasındaki farklılıklar da irdelenmiştir. Elde edilen bulgular neticesinde, Adıyaman merkez ve ilçelerinde hatta köyler ve ilçe merkezlerinde gerçekleştirilen geçiş dönemi uygulamalarında sunulan yemek çeşitlerinde farklılıkların olduğu ortaya konulmuştur. Çalışma bulgularının, şehrin kültür ve turizm konusundaki tanıtımlarda, geleneksel yiyeceklerin yaygınlaştırılması ve gelecek nesillere aktarılmasına yönelik çalışmalarda ve Adıyaman ilinin mutfak kültürüne, ana geçiş dönemi tören yemeklerine yönelik yapılacak akademik çalışmalara, sektöre, katkı sağlayacağı düşünülmektedir.In the life process that begins with birth and ends with death, people go through many different stages. These periods, called main and intermediate transition periods, have become ceremonial with some rituals and practices shaped according to the culture, beliefs and values of societies. Practices identified with these ceremonies have intangible cultural heritage value. The aim of this thesis is to create a written resource by identifying the traditional foods and beverages consumed during major transition periods in Adıyaman, along with their preparation and presentation methods, and to contribute to efforts to ensure that these are passed on to future generations without being forgotten and evaluated within the framework of gastronomic activities. This study was carried out using qualitative research method, and a semi-structured form was used to collection. A total of 37 people were interviewed. During the interviews, information about traditional culinary practices in ceremonies was collected. The collected data was evaluated using the MAXQDA 2018 analysis program. Within the scope of the research; food and beverages belonging to the main transition period ceremonies, ceremonial traditions, differences in past and present practices were determined, and recipes for 37 local foods were reached. In addition, the differences between the findings within the scope of this study and the findings obtained in studies conducted in other provinces were also examined. As a result of the findings obtained, it was revealed that there were differences in the types of food served in the transition period practices carried out in the center and districts of Adıyaman and even in the villages and district centers. It is thought that the findings of the study will contribute to the promotion of the city's culture and tourism, to the dissemination of traditional foods and their transfer to future generations, and to academic studies on the culinary culture of Adıyaman province and the main transition period ceremonial meals, as well as to the sector.